Vijf condities om hergebruik van bouwmaterialen te versnellen

Dit artikel is als gesproken column onderdeel van De Circulair Bouwen Podcast reeks van De Circulaire Bouweconomie (nr. 6)

De condities voor hergebruik

Als voorbereiding op deze column mocht ik het voorlopige rapport ‘beschikbaarheid en gebruik secundaire bouwmaterialen en producten’ lezen. Dat rapport maakt in ieder geval duidelijk hoe we nu met materiaalstromen omgaan en welke potentie er nog ligt voor de toepassing van materialen die vrijkomen bij sloop of demontage van gebouwen. Een niet onbelangrijk onderdeel van de materialentransitie, die nodig is om binnen het anderhalve graad CO₂ budget te blijven. Dat budget voor de komende 30 jaar is binnen 7 jaar op als we doorgaan met de huidige jaarlijkse emissie. Het rapport is voorlopig dus er liggen nog wat kansen voor aanscherping. Met name op het gebied van het wegnemen van belemmeringen moet het echt een tandje dieper – en misschien onaangenamer. Ik doe een paar voorstellen.

1. zorg dat de overheid over de normen gaat, en niet de markt

De normen die in onze sector alles rondom het gebruik van materialen regelen worden in het rapport genoemd als belemmering. De onderzoekers krijgen daar lastig de vingers achter. Dat komt volgens mij doordat de normen an-sich niet het probleem zijn, maar wel: de manier waarop die normen tot stand komen. De hele regulering van materialen wordt overgelaten aan de markt. De sleutelposten binnen de governance structuren worden bemand door lobbyisten namens de fabrikanten van gangbare bouwmaterialen. Die hebben geen enkel belang bij een materialentransitie. Die praten liever over circulariteit in termen van hergebruik over 75 jaar.

2. stuur aan op fiscale vergroening

Vroeger, toen arbeid nog goedkoop en grondstoffen relatief duur en schaars waren, was hergebruik van materialen nogal vanzelfsprekend. De belasting op arbeid staat echter niet meer in verhouding tot de belasting die bedrijven betalen over het gebruik van energie en fossiele grondstoffen. Vooral hergebruik van hout, glas en complete bouwproducten en bouwcomponenten vraagt om fiscale vergroening. Dat wil zeggen dat de belasting verschuift van arbeid naar belasting op het gebruik van fossiele grondstoffen. Hergebruikte materialen worden natuurlijk helemaal vrijgesteld van BTW: die zijn immers al een keer betaald door de vorige eigenaar.

3. maak de klimaateffecten leidend

Circulariteit wordt al snel opgehangen aan het probleem van materiaalschaarste. Daar geloof ik niet in. Milieueffecten zijn vele malen belangrijker. Daarom is het belangrijk om het gebruik van secundaire materialen direct uit te drukken in CO₂-besparingen per jaar en de vermeden schadelijke milieueffecten. Daarmee biedt je tegenwicht aan het toepassen van primaire grondstoffen van niet-biologische oorsprong en maak je het een instrument tegen klimaatverandering.

4. noem de materialentransitie in één adem met biobased bouwen

De materialentransitie kent drie sporen: gebruik van biobased materialen; gebruik van materialen uit sloop en demontage; en de toepassing van materialen met een lage CO₂-emissie bij productie. De belemmeringen waartegen deze drie sporen aanlopen zijn congruent. Noem ze in één adem, combineer ze en voorkom dat het conflicterende belangen worden.

5. maak de materialentransitie onontkoombaar

Die is namelijk hard nodig om binnen het 1,5 graad CO₂ budget te blijven. We kunnen niet langer afwachten tot leveranciers van CO₂-intensieve materialen uit eigen beweging hun complete sector hebben vergroend. Halveer het gebruik van primaire grondstoffen van niet-biologische oorsprong via een wettelijke verplichting per 2030. Het begin van de onontkoombare CO₂-lockdown die ons binnen het 1,5 graad budget moet houden. Als de overheid het niet doet zal de rechter het wel doen in een navolgend Urgenda proces.