Het materialenpaspoort en de materialentransitie.

Dit artikel is als gesproken column onderdeel van De Circulair Bouwen Podcast reeks van De Circulaire Bouweconomie (nr. 4)

Bij discussies over het materialenpaspoort gaan mijn gedachten altijd terug naar 1950. Ik stel me dan voor wat mensen toen hadden kunnen doen en bedenken wat nu nog relevant zou zijn voor 2021. Op het gebied van ontwerpen: best veel. Had men destijds het besef gehad dat het uit elkaar halen van gebouwen een goed idee is voor de toekomst, dan zouden we daar nu volop profijt van hebben. Maar op het gebied van digitalisering: weinig. Ik vermoed dat we nu opgezadeld zouden zitten met containers vol met ponskaarten waarvan weinigen weten hoe die zijn te gebruiken.

Het denken over toekomstige herbruikbaarheid van materialen en bouwcomponenten is in mijn idee vooral een ontwerpopgave. Ik zou daar dan ook graag de term ontwerptransitie voor willen introduceren. Het gebruik van materialen uit sloop of demontage van gebouwen is onderdeel van de materialentransitie. De energie- en materialentransitie zijn nodig om op relatief korte termijn de klimaatdoelen te halen. De ontwerptransitie moet ervoor zorgen dat de toekomstige belasting van de aarde en het klimaat binnen proporties blijft. Primair draait circulariteit dus om een forse verandering van de ontwerpcultuur.

Een paar weken geleden mocht ik aanwezig zijn bij het losmaken van de eerste schroef van de tijdelijke rechtbank in Amsterdam. Die verhuist in zijn geheel naar Twente. Lopend door dat gebouw vroeg ik me af waarom we niet alle gebouwen op een losmaakbaarheidsniveau van zo’n 75% kunnen ontwerpen. Voor de demontage van dit gebouw had sloopbedrijf Lagemaat maar twee dingen nodig. Het BIM model en de 6.000 montagefoto’s die tijdens de bouw zijn gemaakt. Lagemaat vertelde ook over een project uit de jaren 50 die ze binnenkort gaan demonteren. Een betonkolos die ze zelf volledig hebben gedigitaliseerd. Dit gebouw wordt opgezaagd in hanteerbare componenten waarna die componenten op een andere plek weer onderdeel worden van een gebouw. Daar is geen materialenpaspoort voor nodig geweest.

Het materialenpaspoort is volgens mij dan ook nogal overrated. Alle data die nodig is voor het verkrijgen van een vergunning kan in digitale vorm, inclusief de BIM modellen, opgeslagen worden in een centrale overheidsdatabase. Dat lijkt me voldoende voor het doel: de milieu-impact van sloop en nieuwbouw in de toekomst verlagen.

Ingewikkelde standaarden afspreken is ook helemaal niet nodig. Databases worden tegenwoordig ontsloten door hele slimme API’s. Dat zijn algoritmes die verbindingen maken tussen verschillende bestaande standaarden. Het is veel belangrijke dat we architecten en constructeurs goed leren na te denken over losmaakbaarheid in de toekomst.

Ik maak hier een punt van omdat ik vind dat er veel te veel knappe koppen fanatiek bezig zijn een probleem op te lossen waarvan we nog niet eens zeker weten of het over 75 jaar een probleem is. Misschien zijn ze wel bezig oplossingen te bedenken in de categorie van de ponskaarten uit 1950. Die knappe koppen zou ik graag willen inzetten voor een veel acuter probleem: hoe blijven we als bouwsector binnen het nu nog beschikbare anderhalve graad CO₂ budget? Dat is de hoeveelheid CO₂-emissie die we nog mogen uitstoten tot 2050 om de in Glasgow afgesproken maximale opwarming van anderhalve graad niet te overschrijden. Dat budget is binnen 8 jaar op als we doorgaan met de huidige jaarlijkse emissie. Dat is een opgave van ongekende omvang en complexiteit. Het is alle hens aan dek. De bouwproductie van 2022 tot 2030 zal over 75 jaar nog geen 5% van de gebouwvoorraad beslaan. Dat er tegen die tijd betere data hadden kunnen zijn moeten we maar even voor lief nemen. Beter dan de periode vóór 2022 zal het sowieso wel zijn.

Laten we morgen beginnen met echte impact. Stoppen met rapporten en aan de slag om de beste condities te creëren voor de energie- en materialentransitie.