De hybride route, versneld CO2-emissie verlagen
versie: 1.0 – open source ten behoeve van comments
datum: 22 november 2020
disclaimer
- dit artikel is work in progress en is geen claim op de waarheid
- sterke argumenten die de mijne weerleggen worden overgenomen
- relevante aanvullingen worden toegevoegd
- met stokpaardjes zonder onderbouwing doe ik niks
- argumenten tegen de hybride route worden toegevoegd in aparte paragraaf
- het artikel is nog niet zorgvuldig gescand op taalfouten
WAAR GAAT DIT ARTIKEL OVER?
In dit artikel wordt de inzet van de hybride warmtepomp onderzocht voor het verduurzamen van woningen (met name particulier bezit). Dat wordt gedaan aan de hand van een rekenmodel waarin verschillende scenario’s gemaakt kunnen worden om die ideale route te bepalen. Ideaal is in dit geval: een route die leidt tot woonlasten die nauwelijks afwijken van fossiel gebruik en die op het moment van ingreep leidt tot een forse CO2 reductie (<50%) en die richting 2050 leidt tot een CO2-emissies welke is op te lossen met meer isoleren, duurzame gassen of andere technieken die we gaandeweg de jaren vast en zeker zullen ontwikkelen.
SOMS KOM JE TOT NIEUWE EN AANVULLENDE INZICHTEN
De afgelopen weken was mij de tijd gegund om eens met een andere bril naar de energietransitieopgave van de gebouwde omgeving te kijken. De aanleiding daartoe kwam uit twee totaal verschillende hoeken. De eerste was de vraag van de regio Achterhoek om mee te denken over een aanpak voor het verduurzamen van particuliere woningen. De tweede was de vraag van TKI-nieuw gas om mee (dwars) te denken over de rol van waterstof in de toekomst van de gebouwde omgeving. Daar kwam bij dat een aantal personen mij data en argumenten hebben aangereikt die mij hebben aangespoord de rekenmachine er eens bij te pakken. Ik bedenk zelden iets helemaal zelf maar kan zelden achterhalen waar nou precies welk idee vandaan kwam. In het geval van deze bijdrage wil ik toch een paar namen noemen: Henri Bontenbal, Petie Slangen, Roald Arkesteijn en Andy van den Dobbelsteen triggerden mijn denkspier over de inzet van hybride warmtepompen; Jacob Dijkstra en Marcel Weeda lieten mij kennis maken met de wereld van de Terra Watts (TW) en de Terra Watturen (TWh) en Ronald Rovers herinnerd me steeds weer aan het feit dat CO2 budgetten per burger zeer begrensd zijn. Maarten Staats hielp mij uiteindelijk om het rekenmodel te vervolmaken en een paar particuliere HWP-eigenaren stuurden mij spontaan data toe van hun hybride warmtepompen om de aannames mee te kunnen staven dan wel aan te passen.
Wat ik heb geleerd en in deze bijdrage verder wil uitdiepen:
- De capaciteit en uitgaven aan het grote energiesysteem bepalen in combinatie met de portemonnee van de burger de speelruimte aan oplossingen.
- All-electric heeft een probleem met vermogen -> kW’s
- Waterstof heeft een probleem met beschikbaarheid -> kWh-en
- Isoleren heeft een probleem met Embodied Energy
- Isoleren is de balans zoeken tussen de portemonnee van een woningeigenaar, CO2-winst nu en CO2 winst in de toekomst.
- Woonlastenneutrale aanpakken bestaan alleen als je er de tijd voor neemt.
- Waterstof en groen gas zijn mooie energiedragers maar je kunt er maar beter zo min mogelijk van nodig hebben.
WAAROM IS DE HYBRIDE WARMTEPOMP EEN GOED IDEE?
Perspectief individuele woning
Het verduurzamen van particuliere woningen verloopt moeizaam. Het programma aardgasvrije wijken (PAW) lijkt vooral toegespitst op het oefenen met centrale warmtenetten in een veelheid aan modellen en technieken. Op zichzelf niks mis met oefenen maar de eerste uitkomsten laten zien dat dit spoor niet leidt tot oplossingen waarmee de doelen van 2030 en 2050 in rap tempo kunnen worden behaald. Naast druk op een businesscase zonder subsidie lijkt ook de complexiteit van de actorencontext een remmende factor. Aan de andere kant zien we corporaties wel op woningniveau grote stappen zetten waarbij na renovatie nog nauwelijks energie nodig is voor het verwarmen van huizen. Een warmtevraag die vrij makkelijk met all-electric warmtepompen is in te vullen. Dat kan vooral omdat corporaties die ingrepen slim combineren met al geplande onderhouds- en renovatieopdrachten en een incentive is bedacht voor die extra investering in de vorm van de Energieprestatie Vergoeding (EPV). Bij de particuliere woningvoorraad werkt dat anders. Daar kennen we geen gepland onderhoud en zullen de kosten van ingrepen zoveel mogelijk moeten aansluiten bij het energetisch uitgiftepatroon van bewoners. Het rekenmodel laat zien dat dit met kleinere uitgaven in isolatie en kierdichting is te bewerkstelligen. Voegen we daar een hybride warmtepomp aan toe dan zijn CO2 reducties van meer dan 60% ineens mogelijk waarna 20% tot 30% verdwijnt doordat er steeds meer duurzame energie beschikbaar is (uitgangspunt is dan wel dat de HWP ook het warmtapwater produceert). Wijken hoeven daarvoor niet heel snel van het aardgas af! Mensen die bezig zijn met Nul op de Meter, all-electric en LT-warmtenet aanpakken zullen dit artikel wellicht met argusogen lezen. Echter, de sleutel om die aanpakken toe te kunnen passen voor particuliere woningeigenaren is een snelle daling van de kostprijs. Vooralsnog is die prijsdalingen nog niet in het zicht. In figuur 1 zijn de risico’s te zien van twee individuele strategieën tegen elkaar uitgezet voor een verzameling van zo’n 4 miljoen woningen. Wanneer all-electric haar tempo niet haalt (wat voor de particuliere sector aannemelijk is) dan ontstaat er een probleem in 2050. Weliswaar haalt hybride niet 100% CO2-reductie in 2050, maar de verwachting is toch dat voor die resterende 15% tussentijds een oplossing wordt bedacht.
De collectieve strategieën zijn onder te verdelen in laag temperatuur warmtenetten (LT-W) en hoog temperatuur warmtenetten (HT-W). De LT-W zal naar verwachting hetzelfde patroon volgen als all-electric. De traagheidsfactor zit daar ook op de noodzaak tot kostenverlaging gecombineerd met een complexe (en dus vertragende) actorencontext. HT-W kan wellicht hetzelfde tempo volgen als hybride (alhoewel ook daar de actorencontext storend kan werken) maar daar zal de CO2-emissielijn niet hetzelfde niveau halen (de CO2 emissiefactor stopt bij ca. 55% besparing). Duurzame gassen worden beschouwd als ondersteunend aan alle genoemde routes. Uiteraard is de werkelijkheid een combinatie van technieken maar bij alle keuzes zal duidelijk moeten worden gemaakt waarom niet in beginsel wordt gekozen voor de naar verwachting snelle mogelijkheid om veel CO2 te besparen met hybride (zie hybride scenario’s voor onderbouwing van deze veronderstelling).
Perspectief Embodied Energy
Er is nog een probleem met overdadig isoleren. Dat rekende Ronald Rovers mij weer voor. Als we niet heel erg goed kijken naar de hoeveelheid energie die nodig is om isolatiemateriaal te maken dan kunnen we daarmee flink uit de bocht schieten voor wat betreft het halen van de Parijse CO2 doelen. Deze zogenaamde Embodied Energy factor (EE) creëert de CO2-uitstoot op het moment van productie en is niet zomaar uit te smeren over de resterende levensduur van de woning. De facto heeft Ronald Rovers becijferd dat we boven de doelen van Parijs uitkomen (1,5 graden) als we alle woningen met fossiele materialen isoleren naar een full-electric scenario (energieneutraal op woningniveau). Zijn devies is dan ook om ook piekvragen in materiaalinzet te voorkomen en bij forse isolatieslagen te kijken naar materialen met een lage EE-factor, dan zit je als snel in de biobased hoek waarvan opschaling (cq. beschikbaarheid) helaas nog in de kinderschoenen staat.
Perspectief energiesysteem en bronnen
Bij discussies over waterstof reken ik graag voor hoeveel windmolens op zee er nodig zijn om de hele gebouwde omgeving te laten overstappen op waterstof en hoeveel voor alle woningen op all-electric (wat per definitie met isolatie moet). Voor alle woningen op waterstof is 645 Peta Joule nodig (voor het begrip per 2030 staat er 170 Peta Joule aan duurzame energie op zee opgesteld). Voor alles op all-electric en enige isolatie is slechts 60 Peta Joule nodig. Maar dat is slechts de helft van het verhaal. Naast kWh is er ook nog iets als vermogen. Vergelijk kWh-en met de inhoud van een emmer en vergelijk kW met de grootte van de emmer. Je kunt heel lang een plant water geven met een klein beetje water in de emmer maar naarmate het warmer en droger wordt moet er steeds meer water in de emmer om de plant te laten overleven. De emmer moet daar wel het vermogen voor hebben (dus voldoende liters kwijt kunnen). Als dat niets zo is heb je een tweede emmer nodig of een grotere emmer. Dus meer vermogen om water te vervoeren. Dat geldt ook voor het energiesysteem. Als de vraag naar elektriciteit bij koude dagen snel stijgt dan moet er voldoende capaciteit beschikbaar zijn die zogenaamde piekvraag snel in te vullen. Dit redundante vermogen zet je niet stil als het niet direct nodig hebt. Maar als het heel hard waait en er weinig afzet is dan moet die stroom weggegooid worden. Jacob Dijkstra maakte een model waarin hij het opgestelde vermogen per 2030 koppelde aan de verwachte elektriciteitsvraag op dat moment. Daaruit volgde dat 20% van de tijd het vermogen van ca. 40GW elektriciteit (KEV 2020) niet is af te zetten. Batterijen en EV’s zijn binnen drie uur gevuld en als het zo hard waait hebben ook de buren geen energie nodig. Als je 20% van 40GW niet kunt gebruiken dan gooi je jaarlijks een hoeveelheid energie ter waarde van 1 miljard euro weg. Dat zit niet in de businesscase van de energiebedrijven. Je zou kunnen zeggen dan maken we er waterstof van. Echter ook dat is niet makkelijk. Want dat piekvermogen is niet continue beschikbaar terwijl je de waterstoffabriek wel continue wil laten draaien. Andersom, windmolens dedicated toewijzen aan waterstofproductie en bij piekvragen laten bijspringen voor andere doeleinden zou wel een optie kunnen zijn. Ik heb het nu nog niet gehad over de situatie dat het niet waait. Op dat moment moet dat vermogen door fossiele centrales opgewekt worden. De conclusie: All-electric heeft een probleem met kW’s en Waterstof heeft een probleem met kWh-en. Nog beter is het dus om piekvragen te voorkomen! Dat kan met een hybride warmtepomp.
DE HYBRIDE WARMTEPOMP
Een hybride warmtepomp is hetzelfde als een elektrische warmtepomp met daarnaast als backup een HR-ketel. In principe kan de warmtepomp het hele jaar warmte uit de buitenlucht gebruiken. Allen lukt het voor een deel van de tijd niet om bij een label B je huis dan voldoende te verwarmen. Onder specifieke omstandigheden zoals vrieskou of te grote netwerkbelasting kan er dan overgeschakeld worden naar de HR-ketel. Dat kan dus ook de bestaande gasketel zijn als die nog niet is afgeschreven, ook die kan zonder meer aangestuurd worden door de warmtepomp. Hierdoor hoeft een minder zware warmtepomp geïnstalleerd te worden en is verregaande isolatie geen directe vereiste. Op deze manier kan warmtepomptechnologie makkelijk geplaatst worden in bestaande woningen. Een hybride warmtepomp is bijna altijd zuiniger dan een gasketel. Bij vervanging van een gasketel in een matig geïsoleerde woning is het daarom logisch om altijd een hybride te overwegen. Zeker gezien de stijgende prijzen van aardgas en in de toekomst de forse prijzen van alternatieve gassen.
HYBRIDE SCENARIO’S
Nu het echte werk. Om de winst van de Hybride Warmtepomp te duiden heb ik met enige hulp van Maarten Staats een model gemaakt die kan laten zien wat de impact is van de hybride warmtepomp op de portemonnee van de bewoner (jaarlijkse woonlasten) en de verlaging van de CO2 uitstoot.
In eerste instantie wordt uitgegaan van een aantal doorrekeningen op basis van een vast verbruik. Ik heb daar even 1500 m3 aardgas voor aangehouden. Het gemiddeld huishoudelijk verbruik ligt lager maar dat wordt veroorzaakt door toenemende invloed van energiezuinige nieuwbouw en het aandeel kleine hoogbouwwoningen. De hybride warmtepomp zie ik in beginsel vooral als een oplossing voor grondgebonden woningen die in absolute zin ook het meest bijdragen aan de CO2 emissie van de woningvoorraad. Hogere verbruiken leiden louter tot positievere effecten op de businesscase. Dat laatste is te zien in een verdiepingsslag die ik na het presenteren van de scenario’s maak aan de hand van de meeste aannemelijke route.
Aannames en parameters die voor het vergelijk worden vastgezet:
- de basisingreep vindt plaats in 2026;
- de verdeling tussen verwarming en tapwater is resp. 80/20;
- de gasketel draagt 30% bij aan de verwarming (aan de hoge kant op basis van data die ik ontving van eigenaren met een hybride warmtepomp);
- de SCOP van verwarming is 4 en tapwater 2 (is reëel gezien de data die is ontvangen van woningeigenaren met hybride warmtepompen);
- rente van een lening is 2%;
- volledige rente en aflossing van investeringen in model, installaties 15 jaar en isolatie 30 jaar;
- beperkte stijgingen van variabele tarieven (aardgas 0,5%) en belastingen ieder jaar een klein vast bedrag, voor groen gas en waterstof rekening gehouden met prijsdalingen, voor elektriciteit stijgt alleen ODE ieder jaar en blijft de rest gelijk;
- geen inflatie meegenomen dus alle stijging zijn bovenop inflatie.
- onderhoud maakt onderdeel uit van model maar vervanging niet (ga er vanuit dat tegen die tijd weer een keuze voorligt op basis van een zelfde perspectief);
- de basisingreep voor verlagen van de energievraag zit rond de 10K excl. subsidie (vloerisolatie, dakisolatie, kierdichting, spouwisolatie en HR++ glas);
- nieuwe radiatoren en/of convectoren zit niet in de standaardingreep;
- nieuwe ventilatie (WTW) is niet standaard meegenomen maar wel wenselijk, het is nog niet helemaal duidelijk of WTW nodig is voor het halen van 50% reductie vooralsnog wordt er vanuit gegaan dat dit niet nodig is.
Om te vergelijken is het handig om referentiescenario’s te hebben. Er worden er hieronder drie weergegeven. De referentie ‘handhaven bestaande gasketel’ komt steeds terug in de grafiek van een scenario. De referenties heb ik toegevoegd om dat ze in de discussies vaak als dè oplossing worden gepresenteerd. Je ziet hier wat er gebeurt bij een all-electric scenario tot Nul op de Meter (daar komen vast veel vragen over 😉) en wat er gebeurt met een gasketel die overstapt op waterstof of groen gas in de toekomst. Ik heb de drie scenario’s hieronder weergegeven:
Conclusie => kan niet woonlastenneutraal, forse CO2 reductie tegen 2050 praktisch nul.
Conclusie => kan niet woonlastenneutraal, matige CO2 reductie.
Conclusie => kan niet woonlastenneutraal, redelijke CO2 reductie.
In bovenstaande scenario’s zijn de CO2 emissiefactoren van groen gas en waterstof en de mate waarin die dalen een onzekere factor. Vooralsnog is voor groen gas de emissiefactor uit de onderlegger voor de SDE+ subsidie gebruikt (0,783kg/m3) (vermoeden is dat die niet substantieel daalt voor 2030), voor Waterstof is een aanname gedaan die wat gunstiger uitkomt dan SDE+ (0,139kg/kWh) (vermoeden is dat die nog wel verbeterd voor 2030). Het ziet het er naar uit dat voor het maken van waterstof nog lang fossiel nodig is omdat beschikbare duurzame energie een waterstoffabriek niet op vollast kan laten draaien (100% duurzaam kan maar dat heeft weer grote consequenties voor de prijs), daarnaast is er in beide gevallen ook sprake van verdringing, maar daar is in dit model geen rekening is gehouden. Uitgangspunt is dat beiden de CO2 emissie vanaf 2030 met 3% per jaar verbeteren.
Nu we uiterste scenario’s hebben kunnen we die vergelijken met de hybride scenario’s die we het liefst realiseren met gelijke woonlasten.
We nemen daarvoor de volgende scenario’s door:
- A. De HWP zonder isolatie, tapwater met gas.
- B. De HWP met 50% isolatie, tapwater met gas.
- C. De HWP met 50% isolatie, tapwater elektrisch.
- D. De HWP met 50% isolatie, groen gas in 2034 en tapwater elektrisch.
- E. De HWP met 50% isolatie, waterstof in 2034 en tapwater elektrisch.
A. De HWP zonder isolatie, tapwater met gas
Conclusie => kan woonlastenneutraal, geringe CO2 reductie, te hoge CO2 emissie in 2050
B. De HWP met 50% isolatie, tapwater met gas
Conclusie => kan woonlastenneutraal, geringe CO2 reductie, te hoge CO2 emissie in 2050
C. De HWP met 50% isolatie, tapwater elektrisch
Conclusie => kan woonlastenneutraal, substantiële CO2 reductie, overbrugbare CO2 emissie in 2050
D. De HWP met 50% isolatie, groen gas in 2034 en tapwater elektrisch
Conclusie => kan woonlastenneutraal, substantiële CO2 reductie, overbrugbare CO2 emissie in 2050, impact hoge groen gasprijs irrelevant.
E. De HWP met 50% isolatie, waterstof in 2034 en tapwater elektrisch.
Conclusie => kan woonlastenneutraal, substantiële CO2 reductie, overbrugbare CO2 emissie in 2050, impact hoge waterstofprijs irrelevant.
Verdiepingsslag
De meest gunstige route uit deze scenario analyse is hybride met groen gas. In onderstaande grafiek is die route gebruikt om vijf verschillende woningtypologieën door te reken met ieder hun eigen kenmerken en verbruiken. Daarbij heb ik op basis van eigen ervaring een inschatting gemaakt van de kosten die gemaakt moeten worden om een redelijk isolatieniveau te halen.
De rechte lijnen zijn de ontwikkelingen van de gasprijs bij niks doen. De kolommen zijn de jaarlijkse lasten van energie, rente en aflossing en onderhoud. In de legenda staan de investeringsbedragen per woning genoemd en het huidige gasverbruik van de woning. Wanneer de kolommen onder de rechte lijnen blijven is er sprake van gelijkblijvende woonlasten. Dat wordt in een paar gevallen net niet de eerste twee jaar gehaald. Daarna ruim.
De CO2 uitstoot van alle woningtypologieën ligt in de acceptabele bandbreedte van 0 tot 300 kg per woning.
MOGELIJKE PROPOSITIES
Warmtepomp bij een bestaande ketel, ventilatie en isolatie
<nog invullen>
Zonering van de woning
Weer een les van Ronald Rovers die ik al eerder noemde in het verband met de Embodied Energy Factor. Misschien moeten wel af van het idee dat we de hele woning moeten verduurzamen. Dat het huis 24 uur per dag op 21 graden gehouden moet worden. Bij he inpakken van de hele woning doen we net of het 365 dagen per jaar vriest. Mensen dragen ook niet het hele jaar door een winterjas. Het idee: in de winter als het echt koud is, trekken we ons terug in de kern van de woning, zeg de keuken en de woonkamer, en zorgen dat we een paar weken alleen dat deel comfortabel houden. Precies de weken waarin de hybride geschakelde warmtepomp het net niet meer aankan en de gasketel bij zou moeten springen. Op deze wijze is het isoleren van de hele woningen niet nodig. Wanneer dat wel kortstondig nodig is schakelt de CV-ketel bij. Alles bij elkaar scheelt dat een enorme hoeveelheid werk, materialen en energie. Bovendien brengt deze oplossing een lagere netbelasting met zich mee en volstaat al een lagere capaciteit van centrale systemen, zoals het elektriciteitsnet of warmtenetten. Het wordt zo ook eenvoudiger om een balans te vinden tussen zomer- en winterbelasting van het net.
Stapsgewijs van hybride naar isolatie naar all-electric
<nog invullen>
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN
Aan de hand van gesprekken, observaties en de uitkomsten van de berekeningen hierboven kom ik tot de volgende conclusies en aanbevelingen:
- De energievraag dient bij voorkeur beperkt te worden tot wat betaald kan worden door de woningeigenaar, dat maakt de transitie voor de burger een stuk overzichtelijker. Die beperking is in heel veel gevallen toereikend voor de toepassing van een hybride warmtepomp.
- De warmtevraag kan geëlektrificeerd worden tot wat het elektriciteitsnet aan kan en in combinatie met het opgesteld duurzaam opwekvermogen. Hybride vergroot de vraag voor duurzame energie wat gunstig is voor de rendabele ontwikkeling op zeer maar voorkomt dat er heel veel onrendabel piekvermogen moet worden geïnstalleerd voor de koude dagen.
- Om duurzame energie zo slim mogelijk in te zetten dient er veel meer aandacht te zijn voor slimme vraag/aanbod sturing, curtailment, kort cyclische opslag en flexibele tarieven voor eindconsumenten. Daardoor kan meer vermogen geïnstalleerd worden waarvan de opbrengst zonder dat er een piekvraag is ook rechtstreeks kan worden ingezet. De warmtepomp van de hybride kan daar aan bijdragen doordat er thermische energie opgeslagen kan worden in het buffervat (een reden om de warmtepomp ook warm water te laten maken naast het feit dat dit ook gewoon meer CO2 bespaard)
- CO2 emissie verlagen dient het doel te zijn en niet de terminologie die communicatie experts als frame hebben bedacht om een bepaalde aanpak te promoten zoals aardgasvrij, energieneutraal of zelfs Nul op de Meter.
- De gemiddelde woning bestaat niet. De voorraad kan ingedeeld worden in typologische segmenten die per segment en context (gebiedskenmerken) om een andere aanpak vragen.
- Desondanks past vraagreductie in combinatie met een hybride warmtepomp bij bijna alle woningtypologieën en woninggroottes.
- Het zijn ingewikkelde sommen maar het ziet er naar uit dat de kosten voor piekvermogen dat opgesteld moet worden en eventuele netverzwaringen bij korte termijn all-electric scenario’s opwegen tegen de kosten van een relatief dure gasaansluiting. Ondanks het feit dat het gasverbruik minimaal is (kosten van netverzwaringen moeten we overigens voor all-electric niet overdrijven, de reden is vaker een overbelasting van het net door EV’s en zonnepanelen).
- De complete all-electric is nog steeds niet op het niveau van gelijke woonlasten. De kostenreducties voor die oplossingen komen nog niet los waardoor all-electric de transitie begint te remmen. All-electric leidt weliswaar tot een grotere CO2 reductie ineens maar door het gebrek aan snelheid kan hybride voor een aanmerkelijk hogere CO2 reductie zorgen in de loop van de tijd.
- Een hybride warmtepomp laat nog vele opties over en is zeker geen lock-in:
- Wanneer de Warmtepomp zwaar genoeg is (>4kW_thermisch) en voorziet in warm tapwater kan er doorgeïsoleerd worden totdat de gasketel nog zelden draait. Spijtig genoeg genoeg kan ook klimaatopwarming voor dit effect zorgen.
- Wanneer in de toekomst blijkt dat we voldoende groen gas hebben om het laatste restje gasvraag in de vullen kan daarvoor gekozen worden. (de eventuele hoge kosten hebben nauwelijks invloed op de woonlasten (zie scenario verderop))
- Als in de toekomst blijkt dat toch waterstof beschikbaar is voor de gebouwde omgeving kan daar nog op ingespeeld worden.
- Wanneer men in een de wijk of buurt besluit om over een jaar of 20 toch nog overstapt naar een warmtenet dan kan dat alsnog (al vermoed ik dat die optie het de CO2 effectiviteit niet kan evenaren).
- Hybride is niet een één op één vervanging van de gasketel. Ook in het voor- en najaar kan het kil aanvoelen door tocht of enkele koude dagen. Daar kan een Laag Temperatuur niet snel tegenop boksen. Een warmtevraagbeperking tot minimaal label B is nodig leert de praktijk van leveranciers die Hybride Warmtepompen leveren (ik heb er drie gesproken voor dit artikel).
- De mogelijkheden rondom tempo, geld en CO2-effectiviteit worden uitgedrukt in grootheden waar geen burger wat van snapt.
- Voor de opgave bestaat niet één techniek of aanpak maar sommige oplossingen brengen echt te weinig voor het behalen van de CO2-besparingsdoelen.
HOE HYBRIDE KAN WORDEN GESTIMULEERD
Waarom de hybride warmtepomp gratis weggeven kunnen worden
Op de toepassing van de hybride warmtepomp zit nu al een subsidie van circa 1.750 euro. De kostprijs voor leveren een aanbrengen zit zonder die subsidie rond de 5.000 euro zie figuur 13. De hybride route kan voorkomen dat er elders in het systeem hoge nationale kosten gemaakt moeten worden die wel kunnen oplopen tot een veelvoud van die 5.000 euro per woning. Die nationale kosten komen hoe dan ook weer op het bordje van de belastingbetaler terecht. Denk dan aan de reguliere belasting, socialisering door netwerkbedrijven of via de Opslag Duurzame Energie (ODE). Het voorkomen van heel veel infrastructuur aanleggen (geldt ook voor warmtenetten) heeft naast geld ook een tijdsaspect. De snelheid via de individuele route kan met aantrekkelijke arrangementen aanzienlijk sneller dan de collectieve routes. Als laatste argument kan nog aangehaald worden dat (traag of niet) full-all-electric kan leiden tot een situatie waarbij steeds minder mensen bijdragen aan het instandhouden van het gasnet waardoor die onbetaalbaar gaat worden, juist voor mensen die niet in staat zijn hun woning te verduurzamen omdat daarvoor de middelen ontbreken.
Hoe maak je de combinatie van besparen en hybride aantrekkelijk voor de woningeigenaren?
Gelijkblijvende woonlasten maar ook heel veel gedoe en geregel. Geen aantrekkelijk vooruitzicht voor de woningeigenaar. Het is te simpel om de motieven van woningeigenaren over één kam te scheren. Er bestaan echt eigenaren die het milieu als motief hebben. Motieven om mee te doen kunnen echter beter een combinatie zijn van aansprekende voordelen zodat voor iedere klantgroep een aantrekkelijk perspectief ontstaat. Daar kunnen de marketeers van aanbieders mee aan de slag (en niet de communicatiemensen van energieloketten).
- Comfortargument door mogelijkheden van koeling
Een hybride installatie kan gebruikt worden om te in de zomer te koelen. Zeker als de bestaande radiatoren in bijvoorbeeld de woonkamer worden vervangen door convectoren die zijn uitgerust met actieve luchtverplaatsingstechniek (wel erg belangrijk om alle verwarmingsbuizen supergoed te isoleren anders grote kans op condens en bouwkundige schade). Het verbruik is ca. 10kWh per dag. In combinatie met zonnepanelen een ideale manier om in de zomer energiezuinig te koelen met zonne-energie.
- Zoveel mogelijk gedoe regelen in één pakket, 15.000 euro aanpak in een maandbedrag
Per typologie kan wel ongeveer bepaald worden waaraan een bewoner moet denken om de basis isolatie te doen waarna een hybride oplossing toegepast kan worden. Voor de ca. 3,5 miljoen rij- en 2-1kap woningen zal het een basisbedrag zijn van rond de 15.000 euro. Prijs af op basis van afwijkingen op de standaard waardoor mensen tenminste weten waar ze aan beginnen voordat ze überhaupt ingaan op de propositie van een mogelijke aanbieder of bij meerdere aanbieders een prijs aanvragen.
- Gelijke woonlasten mogelijk maar wie garandeert dat dan?
Bedank op collectief niveau manieren (gemeente/regio) om de aanbieder te helpen de garantie te borgen zodat een woningeigenaar niet alleen maar hoeft te vertrouwen op de blauwe ogen van de aanbieder.
- Geen uitvoeringsgedoe want de zolder ruim jij niet op.
Geen zin in gedoe is wellicht één van de belangrijkste redenen waarom mensen uitstellen of zelfs geen actie ondernemen. Dat kan alles raken. Van regelgedoe tot het opruimen van de zolder voordat er geïsoleerd gaat worden. Een zolder opruimen kan snel door mensen die dit vaak doen (bijvoorbeeld verhuizers). Voor een paar tientjes is die zolder opgeruimd. Dat geld voor veel zaken die voor de woningeigenaar als ‘gedoe’ worden gezien. Zoek ze op en ontlast de woningeigenaar van gedoe.
- Simpel aan te vragen met een vrij grote zekerheid van kosten
De opname van een woning en vervolgens een offerte. Vaak drie keer door verschillende partijen met uiteindelijk een nee bij tegenvallende kosten. Kosten die hoe dan ook verhaald moeten worden op klanten die uiteindelijk wel ja zeggen. Een app met een slimme uitleg hoe een woning opgenomen kan worden lijkt hierop een antwoord. Aan de hand van die zelfscan kan een 95% zekere prijs afgegeven worden. De finale prijs volgt na een principe opdracht waar een woningeigenaar nog vanaf kan na de definitieve offerte alleen zijn dan wel adviseurskosten verschuldigd.
- Maak de transactiekosten zo laag mogelijk dus vergeet die adviseur
Het idee dat mensen een onafhankelijke adviseur willen berust op onderzoeken waarbij de mensen geen andere manieren kennen en dus teruggrijpen op wat ze kennen (als het überhaupt al goed is onderzocht met relevante vraagstellingen). Zorg voor instrumenten waarmee woningeigenaren vrij simpel toegang krijgen tot meerdere proposities die ze op een eenduidige manier met elkaar kunnen vergelijken (daar kan die opname app een rol in spelen). Het vergelijken kan in combinatie met een ranking door bestaande klanten een dure adviseur uitsluiten.
Hoe krijg je hybride in de transitieplannen van gemeenten?
Het is nog lastig om een vinger te krijgen achter de uitkomst van de transitieplannen die gemeenten op dit moment aan het produceren zijn. De kans is vrij groot dat het overgrote deel het concept ‘aardgasvrij’ als uitganspunt gaat nemen. Dat maakt de route voor hybride kansloos in uitvoeringstrajecten. Het moet dus een plek krijgen als een mogelijke route naar ‘aardgasvrij’ in 2050. Hybride is ook niet expliciet opgenomen in de Start Analyse Aardgasvrije Buurten. Ze zijn onderdeel van de Groen Gas of Waterstof route. Niet een route die kan leiden tot forse besparing waarna de keuze van gassen of all-electric alsnog gemaakt kan worden. Een herziening van de startanalyse op dit punt ligt dus voor de hand.
Belangrijke vraag is dan wel welke opties er zijn voor de resterende gasvraag. Vanaf wanneer is hoeveel nodig.
WAT VOOR UITDAGINGEN LIGGEN ER NOG VOOR ONE-STOP-AANBIEDERS
Het kennisniveau van de gemiddelde installateur is voor wat betreft warmtepomp techniek beperkt. Bij een grootschalige uitrol die inzet op de voor de hand liggende besparingsstappen in combinatie met de levering van een hybride warmtepomp zou men ook niet moeten inzetten op de gemiddelde installateur. De hele uitrol (inclusief investeringen in software en slimme uitvoeringsprocessen) met bijbehorende leercurve moet geënt worden op schaal. Iets wat alleen is weggelegd voor wat grotere bedrijven die in een alliantie proposities voor enkele verschillende woningtypologieën op de markt brengen vanuit het principe van de one-stop-shop.
WAT IS ER TEGEN HYBIRDE VOORZOVER ARGUMENTEN HIERBOVEN NIET ZIJN WEERLEGD
In te vullen door sceptisch lezers.
WELKE INITIATIEVEN LOPEN ER DIE HYBRIDE STIMULEREN
In te vullen door meedenkende lezers.
Categorieën
BLOG van de Groep 
Helder geschreven. Lekker inhoudelijk. Geen ideologisch verhaal met “versnellen”, “aanjagen” en “we hebben geen tijd te verliezen”.
Ik blijf de discussie met belangstelling volgen als het openbaar blijft. Veel inhoud en succes.
.
Je artikel met belangstelling gelezen. Wij bewonen een “jaren 80” woning die ik zo goed mogelijk heb na laten isoleren. In april hebben we een hybride warmtepomp laten plaatsen toen de ketel vervangen moest worden. De voordelen laten zich de afgelopen maanden oktober en november zien. Weinig gasverwarming, alleen voor warm water en af en toe springt de gasketel bij als er een te grote vraag naar warmte is, bijv. als ik van 19 naar 21 gr. wil. Gasverbruik aanmerkelijk lager als vorig jaar. Wel hoger stroomverbruik. Dat mag want mijn zonnepanelen leveren 1500 kWu meer dan ik zelf nodig heb.
Interessant artikel! Ik ben zelf ook aan het oriënteren v.w.b. toepassen van een al dan niet hybride warmtepomp en ik zie vooral wat beren op de weg ten aanzien van de techniek. Bij een cv ketel vervangen voor een warmtepomp is het belangrijk om te letten op de waterinhoud van de installatie, evt. buffervat nodig of by-pass, extra pompgroep(en) nodig, waterkwaliteit, installatie eisen voor waarborgen ontdooifunctie, inregelen installatie, bij voorkeur zou de installatie minimaal deels op lage temperatuur moeten kunnen werken (bv. vloerverwarming), bij voorkeur moet de warmtepomp modulerend kunnen werken om veel in- en uitschakelen te voorkomen. Voor de techneuten onder ons is dat wel zelf op te lossen, te monitoren en bij te stellen. Bij de ‘gewone’ particulier voorzie ik veel problemen zoals storingen, defecten en verkorte levensduur van de warmtepomp, klachten. Een goede installatie en inregeling door een vakkundige installateur zou dat deels kunnen voorkomen. Zie voor de installatie eisen bijvoorbeeld ook de installatiehandleiding Nefit Enviline. http://nl.documents1.nefit.nl/download/pdf/file/6720817812.pdf
In mijn eigen situatie neig ik er naar om toch eerst vloerverwarming aan te leggen (vloer is reeds geïsoleerd). Omdat ik een droge renovatievloer heb denk ik daarvoor aan een droogbouw systeem, zoals Warp Systems of Heatnet.
Bedankt Wilbert, ik hoop inderdaad dat consumenten zich geen zorgen hoeven maken over alle aspecten die jij noemt. Kijk ook eens naar convectoren zoals de low-H2O-unit van Jaga.
Prima inhoudelijk stuk met ruimte voor feedback en aanvullingen. Goed geschreven.
Ik ben benieuwd naar de reacties en aanvullingen.
Beste Jan Willen vd Groep,
Dank voor de heldere uiteenzetting.
Het biedt een erg goede oplossing voor de verschillende “energie-kerken” die lijken te ontstaan. De hybride weg biedt een betaalbaar en geleidelijk pad naar ongeveer elk eindscenario en stelt ons tegelijk in staat om nu in actie te komen.
Ik zou je graag helpen bij het breed uitrollen van dit idee en het ondersteunen met (o.a.) de ideeen van SEN.
De stichting Samen EnergieNeutraal (SEN, zie http://www.samenenergieneutraal.nl) begon enkele jaren geleden met een sociologische benadering van de energietransitie.
Conclusie: Mensen doen mee vanwege 3 motieven: de portemonnee, het milieu /nageslacht of het woongenot (vergelijk: Profit, Planet, People).
Een van deze 3 is leidend, de andere twee dragen bij of verminderen de motivatie. De “gouden” oplossing is dus woonlasten neutraal (portemonnee), draagt bij aan een beter milieu (CO2 reductie) en vergroot het woongenot.
De hybride oplossing biedt dit.
Dit was ook de conclusie van het onderzoek dat enkele jaren geleden door SEN is opgezet waarbij gezocht werd naar een optimale oplossing per woningtype. Betrokken parters waren o.a.Ministerie van EZ, Topsector Energie, RvO, Grunneger Power, dutch, Heijmans en de Rijksuniversiteit Groningen.
Tegen de verwachting van de experts in, kwam de hybride warmtepomp bij alle onderzochte typen tevoorschijn als de variant die, samen met zonnepanelen, het grootste effect op verduurzaming heeft zonder verhoging van de woonlasten. Op de All-electric variant na, waren de duurzaamheidseffecten van de andere maatregelen minder groot, terwijl de woonkosten wel, soms substantieel, vergroot werden. De rapporten en onderzoeken zijn beschikbaar.
Een onderbouwing van jouw bovenstaande conclusie.
De sociologische benadering biedt ook veel handvatten biedt voor het vergroten van betrokkenheid van bewoners.
Bij één van de PAW projecten in Pekela wordt dit principe, samen met SEN op dit moment uitgerold. Zie https://www.pekelageeftgas.nl en https://aardgasvrijewijken.nl/proeftuinen/proeftuin+boven+pekela+en+de+doorsneebuurt/default.aspx
De hybride weg biedt veel keuzevrijheid aan woningeigenaren. Zodra er groengas is heb je ook de keuze om daar op over te stappen. Zie ook het “beslismodel voor woningeigenaren”: https://www.samenenergieneutraal.nl/wp-content/uploads/2020/01/beslismodel-2020.pdf
Een nadeel is dat de hybride weg niet bijdraagt aan het aantal woningen dat aardgasvrij wordt, terwijl het tegelijk wel een grote CO2-reductie oplevert. Misschien is het beter om de hoeveelheid CO2-reductie te meten dan het aantal aardgasvrije woningen te tellen. Het vergroot de kans om de nationale doelstellingen op dit gebied te halen.
Nogmaals, ik help je graag bij het uitrollen van dit idee.
Hartelijke groet,
Jaap Jan Huisman
06-51051684
Hartelijk dank Jaap Jan, daar kom ik zeker nog op terug. Ik ben in de Achterhoek ook met zoiets bezig.
Beste Jan Willem,
Een prima betoog voor hybride warmtepompen. Ik ben het helemaal eens met de boodschap hiervan, dit kan op de korte/middellange termijn een groot effect hebben op de CO2 uitstoot.
Een aantal punten van aandacht:
– je onderbouwing voor een HWP met tapwaterboiler vraagt om meer uitleg:
Met de huidige CO2 emissie van stroom is er met een COP van 2 nauwelijks een CO2 reductie. Een kostenbesparing in het energieverbruik voor de particulier is er ook niet direct. Stroomprijzen zijn nog vrij sterk gekoppeld aan de gasprijs. Ik zie het prijsverschil in stroom/gas niet snel veranderen.
Dit deel van je betoog lijkt meer gericht op de potentie van je systeemvoorstel naar de middellange termijn, wanneer dit soort voordelen wel werkelijkheid zijn. Waarom zou een particulier dan nu al wel deze investering doen? Kan dat niet later op een logischer moment eenvoudig toegevoegd worden?
– dat brengt me bij een volgend punt: de financiële drempel voor een particulier om ook de tapwaterboiler te laten installeren. Huidige prijzen van all-in-one WP laten zien dat dit minimaal 1000 euro extra investering is, daarbovenop komen nog de extra installatiekosten. In de huidige subsidieregelingen is er geen voordeel voor een all-in-one WP-systeem. Alleen voor een losse WP-boiler bestaat 650 euro subsidie, wat ongeveer het prijsverschil is tussen een WP-boiler+HWP of all-in-one-WP.
Huidige stand van zaken is dat de financiële motivatie er wél is als de gasaansluiting en het vastrecht daarvoor vervalt…
– Met een tapwaterboiler en een relatief lichte HWP, zal de HWP gerust 2-3 uur per dag -verspreid over 2 of 3 periodes- nodig hebben, om voldoende tapwater te produceren voor een gezin van 4 personen. Tijdens de tapwaterbereiding is er geen CV-bedrijf. Op het grensgebied waar de HWP nog juist de woning kan verwarmen zal dit zeker voor comfortproblemen gaan zorgen. Dit vereist gewenning voor zover het acceptabel zal zijn particulieren die gas gewend zijn. Ofwel een gedragsverandering en training / gewaarwording van deze beperkingen.
– laatste punt van aandacht voor nu is het inregelen van de HWP. Dit is niet alleen de juiste hydraulische balans die zeer belangrijk is bij het toepassen van een warmtepomp. De juiste naregeling en thermostaat-regeling kunnen zeker ook nog een verschil van 10-20% in het stroomverbruik maken. Dit is wat ik zelf rechtstreeks heb ervaren met mijn eigen WP-opstelling. Wanneer komt de WP-specifieke thermostaat op de markt die zelflerend is ten opzichte van de benodigde stooklijn en het tegengaan van aan/uit-gedrag bij het minimumvermogen van de (H)WP? Ik verwacht niet dat een doorsnee consument zich daarin zal verdiepen.
Ik wens je heel veel succes met de verdere iteraties van dit betoog. Ik ben benieuwd waar dit toe zal gaan leiden!
– je onderbouwing voor een HWP met tapwaterboiler vraagt om meer uitleg:
Met de huidige CO2 emissie van stroom is er met een COP van 2 nauwelijks een CO2 reductie. Een kostenbesparing in het energieverbruik voor de particulier is er ook niet direct. Stroomprijzen zijn nog vrij sterk gekoppeld aan de gasprijs. Ik zie het prijsverschil in stroom/gas niet snel veranderen.
>>>In het klimaatakkoord zijn daar afspraken over gemaakt. De gasprijzen zullen stijgen en die van stroom dalen. Feitelijk is daar al een grote klapper op gemaakt door het verhogen van de teruggaaf EB. Bij een gemiddeld verbruik betaal je nu effectief zo’n 15 cent per kWh. Helemaal eerlijk is dat niet omdat de compensatie ook geldt voor het gasdeel maar dit is hoe we het geregeld hebben. Het zit niet in mijn model maar op basis van de afspraken in het klimaatakkoord verwacht ik dat er nog zo’n 2/3 cent af gaat de komende jaren. Gas zal duurder worden. Er is geen koppeling tussen de gasprijs en de electraprijs overigens. Prijsfluctuaties in variabele tarieven hebben ook niet zo’n grote impact. Het gaat om de belastingen.
– Dit deel van je betoog lijkt meer gericht op de potentie van je systeemvoorstel naar de middellange termijn, wanneer dit soort voordelen wel werkelijkheid zijn. Waarom zou een particulier dan nu al wel deze investering doen? Kan dat niet later op een logischer moment eenvoudig toegevoegd worden?
>>>Hij gaat het doen omdat het ook geen financieel nadeel oplevert, weinig risico kent en het comfort door de meegeleverde isolatie wel flink stijgt. Als we dit de route vinden dan zullen we wellicht ook nog een schepje bovenop doen voor wat betreft de subsidiemogelijkheden. Later en logischer kan niet omdat we nou eenmaal niet 6 miljoen aan te pakken woningen weg kunnen schuiven totdat het voor iedereen het meest gunstige moment is. Daar hebben we niet de capaciteit voor binnen de bouw- en installatiesector.
– dat brengt me bij een volgend punt: de financiele drempel voor een particulier om ook de tapwaterboiler te laten installeren. Huidige prijzen van all-in-one WP laten zien dat dit minimaal 1000 euro extra investering is, daarbovenop komen nog de extra installatiekosten. In de huidige subsidieregelingen is er geen voordeel voor een all-in-one WP-systeem. Alleen voor een losse WP-boiler bestaat 650 euro subsidie, wat ongeveer het prijsverschil is tussen een WP-boiler+HWP of all-in-one-WP.
Huidige stand van zaken is dat de financiele motivatie er wél is als de gasaansluiting en het vastrecht daarvoor vervalt…
>>> Mijn prijzen zijn gebaseerd op een leverancier die grote aantallen per jaar doet (dat moet ik echt nog aanvullen in het stuk bedenk ik me net). Dergelijke one-stop-shops die per jaar 2000 tot 3000 woningen doen moeten significante inkoopvoordelen halen (is mijn eigen persoonlijke ervaring). Ik kocht een boiler in voor 485 euro bij die aantallen. Dit moet je wel als een militaire operatie zien. Niet voor de aannemer of de installateur op de hoek.
– Met een tapwaterboiler en een relatief lichte HWP, zal de HWP gerust 2-3 uur per dag -verspreid over 2 of 3 periodes- nodig hebben, om voldoende tapwater te produceren voor een gezin van 4 personen. Tijdens de tapwaterbereiding is er geen CV-bedrijf. Op het grensgebied waar de HWP nog juist de woning kan verwarmen zal dit zeker voor comfortproblemen gaan zorgen. Dit vereist gewenning voor zover het acceptabel zal zijn particulieren die gas gewend zijn. Ofwel een gedragsverandering en training / gewaarwording van deze beperkingen.
>>> Ik pleit in het artikel juist voor het gebruik van zwaardere WP’s dan de HWP’s die we nu kennen. WP’s die dus wel in staat zijn om binnen 1,5 uur een buffervat te verwarmen. Maar er op basis van patroonherkenning ook 3 of 4 uur over mag en gaat doen. Dat laatste om netbelasting zo laag mogelijk te Houden. Dat kan want dat heb ik zelf al geleverd. (ook nog niet expliciet genoeg in het stuk begrijp ik)
– laatste punt van aandacht voor nu is het inregelen van de HWP. Dit is niet alleen de juiste hydraulische balans die zeer belangrijk is bij het toepassen van een warmtepomp. De juiste naregeling en thermostaat-regeling kunnen zeker ook nog een verschil van 10-20% in het stroomverbruik maken. Dit is wat ik zelf rechtstreeks heb ervaren met mijn eigen WP-opstelling. Wanneer komt de WP-specifieke thermostaat op de markt die zelflerend is ten opzichte van de benodigde stooklijn en het tegengaan van aan/uit-gedrag bij het minimumvermogen van de (H)WP? Ik verwacht niet dat een doorsnee consument zich daarin zal verdiepen.
>>> Ik hoop ook niet dat dit hoeft. Met slimme software los je een hoop op is mijn ervaring.
Hoi Jan Willem,
Ik vind het nog een beetje verwarrend. Dus laat ik beginnen met een paar vragen:
1/ Wat zijn je aannames in het all-electric model (Het zal ongetwijfeld ergens in de spreadsheet staan, maar lijkt me belangrijk om ook in de tekst helder neer te zetten), ik ben wel benieuwd wat je extra veronderstelt daarin
2/ Waarom is je veronderstelling dat de hybride WP ook SWW doet? de meete HWPs bieden die mogelijkheid nl. niet (ik weet eigenlijk niet welke wel…, maar dat ligt aan mij). Als je dat aanneemt veronderstel je ook dat de woningeigenaar een boiler plaatst en dat maakt het vaak nou net ingewikkeld.
3/ heb nog een aanname erin zitten dat mensen een duurzaamheidslening afsluiten om te voorkomen dat ze veel geld moeten investeren?
Dan mijn eigen ervaring: ik woon in een geschakelde hoekwoning (nagenoeg vrijstaand) uit 1977. Ik heb nageisoleerd op normale manier (vloer, dak, HR++ glas en waar nieuw kozijn nodig triple glas) in 2010-2014, een zonneboiler (2011) en een ELGA (hybride WP) in 2014 geplaatst. Hier mee van 2600-2800 m3 gas terug naar ca. 250. Dit met mijn oude radiatoren. Die blijken nl. zoveel overcapaciteit te hebben na isolatie dat ze automatisch ZLTV radiator zijn geworden (dus 35/30/20 verwarmen tot het vriespunt).
Achteraf gezien had ik liever de WP iets groter gehad en gelijk de gasketel overbodig gemaakt. dat had maar 2-3k extra gekost en dan was ik het gas vastrecht (eur 190 p jr) en cv ketelonderhoud kwijt geweest.
Met deze maatregelen in combinatie met PV ben ik van ca 300 (bij huidige tarieven) naar 40 eur per maand aan kosten gegaan. TVT 14 jaar.
meer info: https://duurzamehuizenroute.nl/woning/hoekwoning-1977-hilversum
Kortom: er zijn genoeg gevallen waarin extreem isoleren of aanpassen warmteafgiftesysteem niet nodig is. Ook het punt hierboven van buffervaten, etc. is vaak niet relevant.
Dan nog wat kleine puntjes:
1/ Er zijn veel isolatiematerialen met lage milieubelasting (b.v. vlas / hennep), wat juist ook makkelijk DHZ te verwerken is en niet zo kriebelt als steenwol.
2/ WP onderhoud zag ik in de spreadsheet: dat is niet jaarlijks nodig. als je controleert wat het stroomverbruik van de WP is hoef je alleen maar de waterdruk in het cv systeem te controleren en de buitenunit schoon houden (zitten er geen blaadjes in de lamellen). Verder eens in de paar jaar het vuilfilter laten schoomaken. Ik heb nu na 7 jaar 1 keer een beurt van eur 40,- laten uitvoeren.
3/ gas word elk jaar duurder (alleen al omdat op E nog meer belasting wordt geheven dan op G)
Hoi Barry,
Mijn argumenten voor hybride komen voort uit een combinatie van argumenten. De systeemargumenten zijn net zo belangrijk als de argumenten op woningniveau. Dus piekvermogen moet ook betaald worden.
Met betrekking tot punt 1.
Bij all-electric moet als professioneel aanbieder ontwerpen op de mogelijke piekvraag bij -10 graden. Dat komt gelukkig niet heel vaak meer voor. Maar om dan gebruik te kunnen van een WP moet je best flink wat doen aan isolatie en ventilatie. Dan zit je zo op 35K.
Met betrekking tot vraag 2.
Dat is geen veronderstelling maar een voorwaarde vwb de hybride route. Heeft vooral met de CO2 effectiviteit te maken. Ik weet niet wat er ingewikkeld is aan een boiler.
Met betrekking tot punt 3.
Ja, rente 2%.
Het resterende deel van je verhaal bevestigd mijn aannames. Dat is fijn om te zien. Die 190 euro krijg je in een veelvoud terug als iedereen kiest voor een nog zwaardere WP en all-electric. Dan zal er echt ergens piekvermogen beschikbaar moeten zijn en waarschijnlijk ook wel links een rechts een kabel of trafo vervangen moeten worden. Die kosten worden gesocialiseerd.
o ja, nog 1 toevoeging:
Als we voor hybride gaan wordt er gas verbrand in woonhuizen met op zn best 107% rendement
Door met gas centraal E te maken (rendement 60%), wat netverlies (10%) en dan in de woning met een WP te verwarmen (rendement 200-450%) halen we 110%-250% rendement MET de optie om daarvoor ook wind te gebruiken.
😉 dat argument kun je ook wel in een van mijn andere blogs terugvinden. Maar Bekijk het artikel vooral als totaalplaatje.
Hoi Jan Willem,
waar kan ik in het gelinkte rekenmodel het scenario “all electric” vinden?
Dat is een instelling .. voeg ik nog wel even toe als tabblad morgen.
Hoi Jan Willem,
tav SWW bij HWP: ik weet echt niet welke hybride WP je voor eur 5000,- kan laten plaatsen incl. boiler (even aannemende dat je de ISDE niet meeneemt, anders is het 2 apparaten: een HWP en WPB). de meest geplaatste HWP is de ELGA en die kan geen SWW aan, ook de nieuwste versies niet die net dit jaar geintroduceerd zijn.
En mijn praktijk voorbeeld ondersteunt inderdaad dat een HWP effectief is in het verlagen van je rekening en CO2 uitstoot. Echter het ondersteunt niet de conclusie dat HWP te preferen is boven WP. Dat is nu net het enige punt wat ik achteraf gezien anders had gedaan.
Verder ben ik niet voor of tegen je verhaal, wil alleen proberen te helpen het beter en meer correct te maken.
We zijn vast nog niet uitgediscussieerd 🙂
Over die SWW bij HWP’s heb ik contact gehad met Nefit en Itho. Die komen er wel aan.
Ik snap verder je punt als particulier, ik bekijk het natuurlijk ook vanuit transitieperspectief. Het grote plaatje zeg maar.
Jan Willem,
Niet te pedant he. zeker niet als je opbouwende aanvullingen wil voor je blog.
Vertel dan maar wat dat “grote plaatje” toevoegt.
wellicht: “verzwaren net”? Daar hoort dan ook wel een stukje bij over welke netverzwaring al nodig is om alle stroom die PV op de daken genereert wordt afgevoerd. Bij -10 zou ik 2kW continu nodig hebben, maar inde zomer duw ik zo 6kW het net op. Dus de netverwaring zal eerder door de zomermaanden moeten dan door de winter.
Kortom: wellicht goed om dan ook wat “grote plaatje” elementen in je verhaal hierboven op te nemen… met een beetje context.
Huh 🤔 dat staat vrij uitvoerig beschreven. Dat gaat vooral over de opstelling van piekvermogen om in de winter te kunnen voldoen aan de vraag. Vermogen dat op andere dagen vrijwel onbruikbaar is.
Ik heb nog even gekeken, maar zie in de tekst niet echt een uitleg over dat grote plaatje als het gaat over feitelijkheden.
Wat ik een beetje lastig vind is dat je feedback vraagt en dan reageert alsof je een perfect verhaal hebt staan. ALS je dat vind, zeg dat dan gewoon. En zet er dan geen dingen in die niet kloppen (b.v. HWP met SWW ondersteuning die dus nog niet op de markt is).
Dat niet gebruikte piekvermogen heb je toch ook met een gasketel naast HWP? die gasketel wordt ook bijna nooit gebruikt (en moet je wel onderhouden en op het net aangesloten houden).
Begrijp me niet verkeert, HWP is een goede stap. Zeker met alle koudwatervrees in NL en installateurs niet er niet goed raad mee weten en te rade gaan bij de gasketel fabrikanten die ze dan een eigen merk WP proberen te verkopen, terwijl er zeer concurrerend aziatische A merken zijn (die echter niet echt een distributieorganisatie in NL hebben).
Maar netverzwaring is nodig om alle PV opbrengst in de zomer kwijt te kunnen. dus wat blijft er over?
Ik kan me wel voorstellen dat je zegt: koop een WP en gebruik die in eerste instantie hybride (aansluiten met openverdeler). Dan geef je aan de WP misschien eur 1000 meer uit en kan je na 1-2 jaar gewoon de gasketel uitzetten (als je je warmteafgifte niet blijkt te hoeven aanpassen).
Beste Barry, ik vind het nogal lastig dat je in je teksten mij een soort van vooringenomenheid aanpraat op punten die jij ter sprake brengt. Volgens mij heb ik alle recht om uit te leggen waarom ik de argumenten die jij aanbrengt niet vind passen in mijn betoog. De energie om te antwoorden begint een beetje op te raken. Dit is dus mijn laatste reactie.
Dat jij graag naar all-electric wilt is prima. Heb ik niks op tegen. Sterker nog, ik ben nog steeds eigenaar van een bedrijf dat all-electric op de markt brengt en zou daar alle belang bij hebben. Toch kies ik daar niet voor vanuit transitieperspectief. Dat ik met het systeem niet expliciet netverzwaringen bedoel staat letterlijk in mijn tekst met tussen haakjes letterlijk dat netverzwaringen waarschijnlijk veel meer zijn toe te schrijven aan de toename van Solar en EV’s (maar ook niet louter want met WP’s boven 7kW ontstaat echt wel een issue). Vervolgens sla je de behoefte aan piekvermogen weer terug naar de individuele gasketel. Dat is echter niet het punt. Het gaat om elektrisch piekvermogen op hele koude dagen die waardeloze energie levert op momenten dat die vraag er niet is of stilgezet moet worden als die vraag er niet is (oplopend tot 40GW! en dat is echt heel veel) (hier extra onderbouwing: https://www.berenschot.nl/publish/pages/5149/routekaart_hybride_warmtepomp_finaal_v4_16-3-2017.pdf).
Dat perspectief combineer ik met de complexiteit die ik dagelijks meemaak bij het verduurzamen naar full-electric oplossingen. Dat zijn zelfs bij woningcorporaties trage processen laat staan in de particuliere markt. Dat het in individuele gevallen prima kan is mij wel bekend (zie thuisbaas van Urgenda). Ik kijk echter naar impactvolle aanpakken waarmee grote aantallen woningen gedaan kunnen worden zonder dat bewoners risico’s lopen op comfortverlies (omgeven met garanties door leveranciers) en grote verschilen zien in de portemonnee voor en na de ingreep. De laatste zin is niet wat ik bedoel want dan zou er nog steeds op andere systeemniveaus problemen kunnen ontstaan. Wanneer we de beschikking hebben over slimme vraag/aanbod-sturing, flexibele tarieven, buurtopslag, woningopslag, VtG-EV’s, waterstofbackup en wellicht nog wat groen gas ontstaan er mogelijkheden om het piekvermogen terug te brengen en over te stappen naar all-electric. Met HWP’s ondervang je in beginsel al die problemen omdat je er helemaal niks nieuws voor hoeft te bouwen op systeemniveau. Zullen we het hier bij laten?
Daarnaast ook niet in de valkuil trappen dat jou situatie representatief is voor de hele opgave.
Echt interessant verhaal, zeker om samen te verbeteren. Ik krijg het gevoel als ik de cijfers lees (70% gas reductie met hybride). COP =4, 50% reductie door isolatie, 1900 m3 gas gemiddeld verbruik, dat in het verhaal de maximale getallen worden gehanteerd en niet de gemiddelde. Dat kan tot een verkeerd beeld leiden. Ik ken mensen die in slecht geïsoleerde woningen hybride warmtepompen neerzetten in de hoop of verwachting 70% reductie te zien, want dat zeggen die contacten van Jan Willem immers ook. Heel terecht geef je aan dat comfort issues ontstaan als niet gelijktijdig wordt geïsoleerd.Maar hoe krijgen we de mensen tot isolatie naar label B en levert dat gemiddeld echt 50% reductie op?
Dag Jan Willem,
Interessant artikel, met goede onderbouwingen. Hybride zou zelfs voor grondgebonden nieuwbouw woningen nog een aantrekkelijk alternatief zijn, als CO2-uitstoot de bepalende factor is. In een onderzoek dat wij in juni 2018 hebben uitgevoerd voor een nieuwbouw woonwijk bleek de CO2 reductie van een hybride WP groter dan een van een LuWa WP t.o.v. een conventionele gasketel. Dat zal nu mogelijk anders zijn doordat het rendement voor elektriciteitsopwekking aanzienlijk hoger is geworden, althans volgens onze overheid.
Ik ga nu met veel belangstelling de onderliggende berekeningen doornemen.
Mooi artikel, helder uitgelegd! Veel respect voor je initiatief en werk dat je hier in steekt.
Ik zou wat meer aandacht voor PVT oplossingen willen zien. In veel woonsituaties zie ik het toepassen van een buitenunit als bezwaarlijk. Nu is de investering voor PVT nog relatief hoog, maar die zou kunnen dalen als de techniek meer gangbaar wordt. Wat zijn jouw gedachten daarbij?
Verder denk ik iets genuanceerder over je ‘KW vs KWH’ dillemma. Als je de gemiddelde elektriciteitsvraag van een huishouden bekijkt, dan zie je een enorme piek rond 18:00 uur. Dat kan ons net klaarblijkelijk prima aan. De overige tijd zou mijn warmtepomp – naast de elektrische auto van de buren – prima gebruik kunnen maken van het net. Mijn stelling is daarom dat All electric geen probleem *hoeft te hebben* met het vermogen.
Aanvullend:
Als je gaat koken (en dus meer E verbruikt) verwarm je ook gelijk je huis. Ik zie duidelijk dat in die uren de WP ook minder hard draait. Dus de E belasting gaat omhoog, maar het wordt deels gedempt.
Het hangt ook sterk van de gebruikers.
Als de HWP in een G/F label huis wordt geplaatst waar de bewoners slechts een beperkt aantal uur per dag verwarmen gaat de HWP waarschijnlijk niet tot kostenverlaging leiden.
De HWP aansturing gaat bij grote warmtevraag de gasketel activeren en stopt zichzelf (om “slechte cop” te voorkomen agv hoge Tr/Ta, b.v. 75/65).
Zodra het huis op temperatuur is, kan de HWP het weer overnemen, maar dat is dan maar voor 1-4 uur en maar een beperkt deel van de warmtevraag.
Als in hetzelfde huis de bewoners veel thuis zijn en dus veel uren per dag stoken kan de HWP een groter aandeel leveren.
Iets hier over opmerken lijkt me nuttig.
ps. is er al een tabblad in het model voor de all electric case, zodat die aannames ook helder zijn?
Het gaat niet alleen om verwarmen en warm water in de toekomst. Huizen moeten in de toekomst ook gekoeld kunnen worden. Denk maar aan de drie weken in 2019 dat het boven de 30 graden was. Een toekomst vast systeem moet dus ook kunnen koelen. Een hybride warmtepomp scoort op dit thema minder dan andere systemen zoals lage temperatuur warmte netten, all elektric.
Hoi Rik,
Dan maar een L/L WP bijplaatsen. Overigens heel efficient voor verwarmen (1 omzetting minder), en dat is dan je hybride WP, tot je er een L/W WP bijplaatst op bestaande warmteafgiftesysteem en samen heb je dan genoeg warmteafgifte vermogen op lage temperatuur.
Dus eerst hybrid en dan gasloos….
L/L WP is in NL nogal ondergewaardeerd. Het is goedkoop en efficient systeem. Denk dat veel mensen in NL niet weten dat ze met hun airco ook kunnen verwarmen.
Eens.
Een airco (L/L warmtepomp) installeren in plaats van L/W warmtepomp als hybride WP, betekent wel dat huidige warmte afgifte systeem niet gebruikt wordt door warmtepomp. In een huis met meerdere kamers met radiatoren is dat juist de kracht van hybride warmtepomp systeem. Om dat te evenaren met je L/L warmtepomp, moet je per kamer een airco installeren of een centrale airco met luchtverdelingssysteem naar elke individuele kamer, maar in beide gevallen, gaan totale kosten flink omhoog. Zal dus sterk afhankelijk zijn van grootte huis en hoeveelheid kamers die je wilt verwarmen dan wel wil koelen.
Hybride, kamer en keuken op de L/L en de slaapkamers die zelden verwarming gebruiken blijven op de gasketel net als de woonkamer als de L/L het bij -10 niet helemaal trekt.
Je wilt juist koeling in je slaapkamers boven om goed te kunnen slapen in hete zomers. Dus daar wil je ook je L/L warmtepomp hebben. Gaat dus niet goed samen met wat jij voorstelt wat betreft verwarmen. Begrijp me niet verkeerd ik vind het een goed artikel. Ik zie de meerwaarde van hybride systeem (met L/W warmtepomp) voor verwarmen en warm water in de energie transitie, maar koeling op de juiste plaats in huis is Achilles hiel van dit systeem. Als je duurzaam wilt verwarmen en koelen is toch een W/W warmtepomp gekoppeld aan bijvoorbeeld (collectieve)WKO beste. Is duurder maar heb je wel veel meer comfort (geen geluid, geen luchtstromen door je huis wat voelt als tocht, lagere elektriciteitspieken, lager elektriciteitsverbruik). Duurder maar meer comfort. Dus idd niet de oplossing voor mensen met een kleine beurs.
Jan Willem,
Leuk verhaal met heel praktische benadering, daar hebben we meer van nodig.
Ik zit na te denken aan een optie om een HWP te combineren met een elektrische CV ketel.
Zou je daarmee een buffervat voor SWW overbodig kunnen maken?
Valt met die combinatie in je rekentool iets te doen?
Het zijn beide (relatief) goedkope componenten.
Door restwarmte te benutten van warmte uit de rookgasafvoer van de (hybride) cv ketel d.m.v. een (geïntegreerde) warmtepomp zou het rendement verhoogd nog kunnen worden. Volgens mij heb ik niet het wiel uitgevonden, maar wordt dit nog niet toegepast?
Uit het webinar van TNO “de noodzaak van grootschalige energie opslag” haal ik dat we fossiele moleculen in de energietransitie ook gaan vervangen door groene moleculen. Fossiele moleculen zijn nu import. Groene moleculen zijn straks grotendeels import. Dat kan voor “efficiency first” denkers vernieuwend zijn want die plaatsen liever een zonnepaneel in Nederland (efficiency 20%) dan in Marokko (17% door opwarming). Ze vergeten dat de zon 2,5 maal intenser is in Marokko en dus de effectiviteit van hetzelfde paneel in Marokko twee maal zo hoog.
Als je Waterstof zag als de grootste rem op de energietransitie omdat die niet past in de Trias Energetica…… herzie hem dan:
https://www.linkedin.com/posts/advanwijk_energy-circularity-renewables-ugcPost-6752927218516672513-9gEO
Beetje late reactie, excuus.
Dat voordeel van 2,5 ben je al weer kwijt als je het spul hier hebt, dat vergeet van Wijk er altijd bij te vertellen. Hier het goede verhaal over waterstof in de gebouwde omgeving. http://www.waterstoflab.nl/thematiek