Stop de warmtenetten..stel het gebouw centraal
Duurzame Gebiedsontwikkeling maken we nodeloos ingewikkeld voor wat betreft het thema energie. Er kan veel meer op gebouwniveau opgelost worden dan menig gebiedsontwikkelaar denkt. Het vraagt alleen om het loslaten van de veronderstelling dat energieneutraliteit alleen op gebiedsniveau is te bereiken.
Aanmodderen
De afgelopen maanden ben ik een aantal malen gevraagd om mee te denken over vastgelopen gebiedsontwikkelingstrajecten. Daarnaast word ik regelmatig op de hoogte gehouden over de voortgang en problemen van een aantal gebiedsontwikkelingen in het land zoals die van Excellente Gebieden, het programma Gebieden Energie Neutraal (GEN) en de gebiedsregeling van Energiesprong.
Uitgebreide bestekken, Europese aanbestedingen, fascinerende oplossingsrichtingen, complexe grond- en gebouwexploitaties…ik heb het allemaal met eigen ogen mogen aanschouwen.
Ik moet helaas constateren dat de meeste projecten vastlopen en afglijden naar het “aanmodder-scenario”. Aanmodderen betekent dat we allemaal onze stinkende best doen maar uiteindelijk weten dat we de eens zo geprezen ambitie moeten loslaten omdat het, vaak om financiële redenen, simpelweg niet haalbaar blijkt te zijn. Vooral de onoplosbare vraagstukken met betrekking tot de aanleg van kostbare warmtenetten blijkt de grootste boosdoener te zijn.
Veel mensen veronderstellen dat energieneutraliteit alleen op gebiedsniveau is op te lossen en gaan op zoek naar heilige graag van die overtuiging. We komen dan in een complexe wereld terecht , een wereld vol van afwijkende belangen en vol van mensen die elkaars taal niet begrijpen.
LATEN WE DAAR MEE STOPPEN
Achterhaalde overtuigingen
De overtuiging dat de energievraag op gebiedsniveau opgelost moet worden is namelijk achterhaald. De bouwindustrie kan ervoor zorgen dat de warmte vraag van zowel bestaande als nieuwe gebouwen flink wordt beperkt. Zij ontwikkelen daarvoor in rap tempo concepten die, ongebruikelijk in de bouw, steeds goedkoper uitgevoerd kunnen worden. Met dat gegeven is in principe iedere vorm van duurzame warmteopwekking op gebiedsniveau onrendabel. Een businesscase van een warmtebedrijf is namelijk alleen sluitend te krijgen als gebouwen een forse warmtevraag hebben en dus per definitie on-duurzaam zijn.
Gebiedsontwikkelaars moeten weten wat er inmiddels kan op gebouwniveau. Dat betekent dat de leverancier van het gebouw een prominente rol moet spelen bij de ontwikkeling van een gebied en niet opgescheept moet worden met het resultaat ervan: een lijstje maatregelen die op gebouwniveau genomen moeten worden. De inpassing van concepten die de bouwindustrie levert staat vanuit die optiek centraal bij een gebiedsvraagstuk.
Warmtenetten zijn onderdeel van het fossiele tijdperk
Of het nou gaat om restwarmte of nieuwe “duurzame” bronnen voor de warmtevraag; warmtenetten zijn alleen rendabel op basis van het niet-meer-dan-anders principe en dan ook nog voor woningen met een forse warmtevraag. Naaste de inperking van zijn keuzevrijheid en flexibiliteit schiet de klant daar ook in financiële zin niks mee op.
De klassieke warmtenetten zijn de goudmijntjes van de fossiele energiebedrijven. Het is dat kader ook niet zo vreemd dat de fossiele industrie het voor elkaar heeft gekregen dat een fors deel van het SDE+ subsidiebudget van 2013 geïnvesteerd gaat worden in warmtenetten (1,37 miljard).
Het resultaat zal zijn dat het verduurzamingspotentieel van gebouwen gedurende de levensduur van het warmtenet niet wordt benut. Hoe eerzaam het daarnaast ook lijkt om restwarmte in te zetten, de infrastructuur is vaak te duur en legt het daarom ruimschoots af tegen het besparingspotentieel aan de bron. Is dat besparingspotentieel ten volle benut dan blijkt all-electric eigenlijk de enige overblijvende optie te zijn.
It’s about Electric….stupid
In een gebouw met een beperkte energievraag wordt het dan plotseling mogelijk om warmte op te wekken met elektriciteit. En dat is prachtig want de infrastructuur voor het uitwisselen van elektronen ligt er al. De techniek voor het produceren van warmte uit elektriciteit wordt steeds efficiënter waardoor het niet lang meer zal duren voordat een gebouw energie gaat produceren. Dan kunnen we plotseling gaan leveren aan gebouwen die het op gebouwniveau net even niet konden redden en wordt een gebied op een rendabele manier energieneutraal.
Wat we op gebiedsniveau dus moeten oplossen is slimme uitwisseling van elektriciteit door middel van slimme netten. Dat is echter wat anders dan de energievraag op gebiedsniveau oplossen. Een elektriciteitskabel van een slim net is namelijk dezelfde als die van een normaal net. Een slim net gaat niet over de uitwisseling van elektronen maar over de verdeling van elektronen door middel van digitale informatiestromen.
Nu alleen de saldering voor de voordeur nog regelen waardoor de minister zijn SDE+ subsidie kan besteden aan nuttiger zaken.
BLOG van de Groep 
Reblogged this on Sjoerdklijnvelderman's Blog and commented:
Helemaal mee eens j-w, er zijn echter uitzonderingen… maar die zijn om de regel te bevestigen “energie notaloos in de serie van een!”
Beste JanWillem, dit is een constatering die heel terecht, en al vaak is gemaakt. Helaas heb ik bij vele, ook nog recente overleggen met ministerie van Binnenlandse Zaken gemerkt dat er nog steeds wordt gedacht vanuit aanbodszijde: met name vanuit afvalverbranding (omdat afvalverbranding de grootste bijdrage is aan onze “duurzame” energievoorziening.
Algemene tegenstand tegen regels, en dus ook tegen regels voor energiebesparing is dit jaar ook gebleken bij algemene overleg bouwregelgeving in de Tweede Kamer. Graag kom ik langs om eens te overleggen hoe we e.e.a. kunnen vormgeven in de praktijk en politiek.
Beste Jan-willem,
Bij diverse ontwikkelende partijen heb ik geadviseerd in gebeidsontwikkeling. In alle gevallen was het grondeigendom in meerdere handen, dat economisch belang overstijgt alle andere!! En krijg dan de neuzen van de diverse investeerders, die er ieder voor zich anders inzitten, maar eens op 1 lijn. Want als dat lukt, is de stap naar duurzaam niet ver meer. E die discussie over restwarmte, dat is maar de helft van het probleem. Elektra wordt steeds onderbelicht.
Tenslotte pas op met de term notaloos: dat kan alleen bij autarkisch, in andere gevallen is een netkoppeling noodzakelijk en wenselijk, en dat houd in dat je daarvoor betaalt.
Gelukkig gaat de EPG een einde proberen te maken aan energieverspillende gebouwen met een aansluiting op een warmtenet.
Overigens meen ik dat er naast all electric ook decentrale biomassa zoals individuele houtpelletkachels een goede oplossingsrichting is.
Hear,hear.
Je hebt mij de woorden uit de mond gehaald.
Het is onbegrijpelijk dat er nog zoveel gemeenten zijn die centrale opwekking serieus nemen. Het is een gedateerde opvatting om uitsluitend te fixeren op duurzame energie opwekking of co2reductie.
Economische problemen volgend uit de stijgende energielasten en gezondheids problemen volgend uit de grootschalig en
ondeskundig uitgevoerde acties zullen in de nabije toekomst een parallele zorg worden
Een integrale benadering, energetisch (zowel gebouwgebonden als consumptief verbruik)bouwkundig en klimatologisch kan op decentraal niveau effectief ingezet worden.
Het economisch resultaat hoort naar de eindverbruiker en niet naar het energiebedrijf te gaan. De investerigsbereidheid van de eindverbruiker kan worden bereikt door inzet van samenhangendeeigentijdse
Maatregelen toe te passen.
Het resultaat moet zich niet beperken tot de energie transitie maar tevens tot een rendabele cashflow transitie van de energie rekening
advies vragen aan een energiebedrijf inzake duurzame energie is vergelijkbaar met advies vragen aan de Griekse overheid wat je met je spaargeld moet doen
Hallo Jan Willem
Helemaal mee eens dat de gekozen oplossingen met warmte netten in veel gevallen niet goed zijn en dat op gebouw niveau veel geregeld kan worden. Volgens mij komt dit door twee oorzaken:
1. Business cases op basis van verkeerde getallen.
2. Politieke en economische wenselijkheid van de oplossing.
Business cases kloppen in veel gevallen niet. Dit veroorzaakt dat in veel woningprojecten, de aanwezig ambitie om energie neutraal te zijn niet gehaald wordt. Hoe we bouwkundig een energie zuinig een huis moeten bouwen is wel bij een groeiend aantal bouwers bekend. Isolatie, luchtdichtheid, aandacht voor detaillering en het voorkomen koudebruggen. Ook architecten leren steeds meer over dikte isolatie, kozijnen, zon licht vang en overstek. Echter bij de technische installatie gaat het vaak fout. De huidige installaties zijn haast allemaal suboptimaal werkend in een testomgeving. In een energiezuinig huis met bewonersgedrag zijn de testresultaten nog slechter. Toch worden de gegevens uit de lab opstellingen gebruikt in business cases om te beslissen of deze technische maatregelen wel of niet in een woning komen. Daarnaast wordt er gegoocheld met afschrijvingstermijnen in het voordeel van op voorhand gewenste technische maatregel. Technische maatregelingen zoals WTW, PV, PV-omvormers, warmtepompen, koeling, zonnecollectoren, warmteopslag kunnen wel 5 tot 400% beter dan de huidig geïnstalleerde installaties (al gedemonstreerd in verschillende test opstellingen in de Nulwoning). Om juiste business cases te maken zouden we alle bestaande componenten door onderzoek eerst moeten optimaliseren voor toepassing in een energie neutrale woning en nieuwe producten moeten toevoegen die in het verleden niet rendabel waren maar in een energie neutrale woning wel. Daarna hebben we pas de getallen voor een “juiste” business case.
De politiek wil alleen investeren in de economie via bedrijven. Investeren via burgers naar kleine MKB en ZZP bedrijven is niet de lijn van de politiek. Je ziet dit ook in de verschillende regelingen zoals “Green Deal” en “revolving fund”. Maar ook in de diverse regelingen voor zogenaamde “innovatie”. Innovatie is niet iets dat binnen 3 jaar geheel rendabel is maar is kennis die daarna gebruikt kan worden voor het verbeteren van bestaande producten en ontwikkelen van nieuwe producten. Dit korte termijn denken gaat alleen maar over op korte termijn geld verdienen en niet over echte innovatie. (Het gaat meer over productierijp maken dan innovatie) De politiek investeert liever om moeilijk rendabele bedrijven overeind te houden (en dus werkgelegenheid) door een afvalproduct (warmte) ineens waarde te geven dan dat bedrijf af te straffen voor zijn niet energie effectieve productie. Dit alles onder het argument van de concurrentie positie ten opzichte van het buitenland, terwijl de energieprijzen voor grootverbruikers tot de laagste behoren. In dit denken past ook de ESCO’s die overal opduiken. Liever dit soort bedrijven die winst maken dan burgers via bijvoorbeeld energie coöperaties stimuleren en via deze samenwerkingsverbanden innovatieve kleine bedrijven uit dagen tot innovatieve ideeën. Een ESCO maakt alleen een business case op basis van winst, een coöperatie zal vaker een maatschappelijk doel nastreven energie neutraal, zelfvoorzienend, niet milieu belastend.
Daarnaast moeten we ook voor een energie neutraal huis niet alles mooier maken dan het is. Jan Willem, je bent groot voorstander van salderen. Maar dit is op de langere termijn niet mogelijk. (Kijk naar Duitsland en België die de prijzen voor terug levering behoorlijk aan het terugschroeven zijn). Technieken als self-use zijn in Duitsland in opmars (kijk naar de producten van Nedap). Er zijn grote verschillen per dag tussen de opwekking en het verbruik. Verder hebben we de invloeden van de seizoenen. Zomers veel opwekking en lager verbruik. ’s Winters ondanks de goed geïsoleerde huizen een hoger verbruik dan de opwekking (bij de juiste getallen kan dit in een business case er toe leiden dikkere isolatie gebruiken). Smart Grids kunnen daarin zeker in combinatie met elektrisch vervoer de oplossing zijn. Echter hier zijn verschillende partijen verantwoordelijk. De netbeheerders, de energie leverancier en de kleine energie leverancier/afnemer. Er moet een mechanisme komen dat degene die investeert ook zijn investering kan terugverdienen (beprijzing per kwartier). Als huizen zelf de energieverschillen per 24/48/168 uur opvangen, liefst samen met andere huizen in de wijk, dan hoeft een centrale wijkvoorziening alleen de verschillen door het seizoen op te vangen. Dit geeft een stabiele decentrale energievoorziening.
Het is dus nodig om snel met bedrijfsleven, kennisinstellingen en onderwijs meer kennis op te doen naar energie neutrale woningen en hun relatie naar gebieden, energieleveranciers, netbeheerders en anderen om betere producten en nieuwe producten en diensten te maken voor een energie neutrale toekomst.
Daarom realiseert de Mijnwater bv in Heerlen het mijnwaternet 2.0, gebaseerd op clusternetten waarin gebouwen warmte en koude kunnen uitwisselen, en het verschil wordt bijgepast door de mijnwaterbronnen. De schop is al in de grond voor een dergelijk systeem. De HSZuyd kijkt ook mee voor de kennisoverdracht via het onderwijs.
Dit leerexperiment zal ons nog veen moeten bijbrengen over monitoring, regeling en control, en dat gaat in de komende periode gebeuren.
Verbod op olie- en gasketels, maar Deense inzet op warmtenetten….?
http://www.energieexpert.nl/denemarken-gaat-in-2013-hr-ketel-verbieden
De Deense ambities met een verbod op de plaatsing van olie- en gasketels in nieuwe gebouwen vanaf 2013. In bestaande gebouwen mag een gasketel nog wel, maar leveranciers van olieketels moeten hun zaak sluiten of overgaan op houtketels en warmtepompen.
Voor de warmtevoorziening mikt Denemarken vooral op uitbreiding van warmtenetten. De productie van warmte voor deze netten verandert ook. Er komt een stimuleringsprogramma voor de opwekking van biogas. Warmtekrachtinstallaties (WKK) voor de warmtenetten schakelen over van aardgas op biogas. De grote centrales moeten overschakelen op biomassa.
Wat ik jou, Jan Willem, hoor zeggen; kijk vooral naar electra als middel van energie uitwisseling tussen gebouwen onderling. Ook de Denen hoor ik daarover nog niet 😉
Remko, ik ken de huidige infrastructuur van Denemarken onvoldoende om daar een zinnig antwoord op geven. Wat ik wel weet is dat wij één van de beste netwerken van de wereld hebben en het zonde is om windenergie eerst om te zetten in warmte en dat te verspreiden via warmtenetten…de beste plek is nog altijd omdat te doen in het gebouw.
Wij hebben in NL inderdaad het beste GASnetwerk ter wereld. Daarnaast een goed electra-netwerk en dan nu vele initiatieven voor warmte-netwerken. Dus gewoon drie parallelle energie netweren met elk hun eigen (aansluit)kosten voor de overheid en consument. Dat lijkt me te veel van het goede, zeker uitgaande van de focus op minder gebouw-energieverbruik en meer energieuitwisseling op langere afstanden vanwege meer toepassing van niet-fossiele energiebronnen. In intensief gebouwde omgevingen met onderling verschillende gebouwfuncties kan een lokaal uitwisselingsnetwerk op warmte mogelijk uitkomst bieden, vanwege de onderscheiden gebruikskarakterestieken. Doch centrale warmte opwekking en levering lijkt me dan niet meer de meest logische, zoals je terecht stelt.