GRATIS ENERGIE, DROOM OF (OOIT) WERKELIJKHEID?

Column Cobouw 18 januari 2017

“Ach joh, wat maken jullie je druk. Over een paar jaar is energie gratis en het isoleren van huizen een non-issue. Luister maar naar de toekomstvoorspellers met verstand van disruptieve technologieën.” Tja, what’s next? Toevallig viel vorige maand mijn oog op een linkje naar een radio-interview met Yuri van Geest, medeschrijver van het boek ‘Exponentiële organisaties’. Van Geest beweert in dat interview dat energie over 20 jaar gratis is en grotendeels afkomstig is van de zon. Het is eigenlijk not-done om dit soort mensen tegen te spreken. Voor je het weet zit je in de hoek van de technologie-pessimisten. Toch doe ik het! Ik denk namelijk dat deze goedbedoelde geluiden niet bijdragen aan de opgave van snelle en effectieve de CO₂-reductie. Favoriet argument is natuurlijk de verwijzing naar de wet van Moore die ons ver bracht bij het benutten van digitale technologie. De computer is echter nooit gratis geworden. Net als de onderliggende infrastructuur; het internet. Van Geest en velen met hem vergeten dat wind- en zonneparken slechts onderdeel zijn van een totaal energiesysteem. Infrastructuur, opslag en de modificatie naar de functionele energievraag zitten daarachter en kosten geld. Het grootste deel van die functionele vraag (mobiliteit en warmte) wordt nu niet ingevuld met elektriciteit maar vertegenwoordigen meer dan 80% van de vraag. We gaan dus veel meer gebruiken van energie die uiteraard goedkoper wordt. Van Geest put voor de argumentatie vooral uit het werk van zijn collega Ramez Naam en combineert dat met de theorie van de ‘Long Tail’. De eerste heeft het  helemaal niet over gratis energie, maar over prijsverlagingen waardoor wind en zon tegen 2035 onder de prijs van kolenstroom duikt. De theorie van de ‘Long Tail’ betekent dat energie tegen marginale kosten verkocht wordt. Vanuit systeemperspectief erg onwaarschijnlijk, zeker de komende 30 jaar. En 30 jaar kunnen we niet wachten!

TOELICHTING

Waarom deze blogpost?

Ik hoor teveel mensen om mij heen die wijzen naar dit soort voorspellingen. Voor Yuri van Geest is het wellicht bedoeld als een positief en wenkend perspectief. Voor de luisteraars kan het een reden zijn om niks te doen en lekker af te wachten totdat die duurzame energie nou eindelijk eens gratis wordt. Dat lijkt me in deze tijd waarbij we echt vaart moeten gaan zetten achter de energietransitie een gevaarlijk uitgangspunt.

Luister hier naar het interview met van Geest:

OVER TWINTIG JAAR IS ENERGIE GRATIS

Technologische ontwikkelingen

Gordon Moore, een elektrotechnisch ingenieur en de grondlegger van Intel, voorspelde alweer enige decennia geleden dat de ‘processing power’ van chips elke 18 maanden zou verdubbelen, terwijl de kosten daarvan gelijk zouden blijven, dan wel zelfs minder zouden worden.

Moore’s voorspelling blijkt tot op heden opmerkelijk accuraat te zijn.
Producten worden steeds ‘slimmer’ en de ‘product life cycles’, waarvan de ontwerpprocessen een onderdeel zijn, worden steeds korter. Dit geldt eigenlijk voor alle industrietakken. Het kostte Chrysler 54 maanden en 3100 man personeel om zijn K-auto te ontwikkelen en te maken in de late jaren ’70 en begin jaren ’80. Enkele jaren later ontwikkelde Chrysler zijn Neon-auto in minder dan 33 maanden met 700 mensen. Tegenwoordig ontwikkelt Chrysler een auto in zo’n anderhalf jaar. Automakers gaan er van uit dat binnen een decennium ze het klaarspelen een auto te maken volgens individuele klantenwensen, zonder defecten in minder dan drie dagen. En zo zijn er nog wel een aantal voorbeelden te vinden. Bij de Japanse fietsenassociatie kun je een fiets op maat bestellen (door jou gewenst frame zadel, stuur, derailleur, trappers, licht etc.) die binnen 3 uur voor je in elkaar gezet wordt. Al deze organisaties beginnen virtuele kenmerken vertonen. Hieronder wordt verstaan: het instant leveren van een tailormade product.

Kun je dit soort ontwikkelingen nou zomaar vertalen naar producten die voor ons duurzame energie produceren. Natuurlijk. Het gaat hierboven om het optimaliseren van bestaande technologieën die met behulp van slimme systems engineerings concepten en slimme productietechnologieën steeds goedkoper worden waardoor schaal ontstaat. Die schaal jaagt een learning curve aan waardoor prijzen fors gaan dalen of producten steeds beter worden en de prijs min of meer gelijk blijft. Let wel, het gaat hier niet om nieuwe technologie voortgesproten uit de breinen van wetenschappers.

Deze ontwikkeling kun je ook loslaten op de innovaties die op dit moment worden ontwikkeld rondom besparing. De bouwsector maakt op dit moment de sprong van industrie 2.0 naar industrie 4.0. Smart Industry maken van de bouwsector eigenlijk de grootste concurrent van de energiebedrijven. Goedkope besparingstechnologien zijn namelijk de ultieme vorm van duurzame energie en energie-onafhankelijkheid.

De wet van Moore gaat natuurlijk niet op voor wat betreft de efficiëntie van zonnepanelen. Die efficiëntie verbetert nog steeds maar heeft nog nooit een exponentieel karakter gekend. De zonnepanelen met 75% efficiëntie waarover van Geest spreekt hebben het lab nog niet eens verlaten. De afgelopen decennia zijn er talloze wetenschappers en instituten geweest die op papier de heilige graag van solar hebben gepresenteerd. Ik heb er vele verzameld en verspreid via Twitter de afgelopen 7 jaar. Belangrijke les: nieuwe, hoopvolle technologieën zijn na publicatie van een onderzoek nog lang niet op de markt. Dat kan maar zo tien tot vijftien jaar duren. De meesten redden het helemaal niet. Het is dus uitermate gevaarlijk om de energietransitie afhankelijk te maken van dit soort ontwikkelingen.

Waar gaat het heen met de prijs van solar en wind.

Via Twitter attendeerde van Geest mij op het werk van zijn collega bij de Singularity Academy Ramez Naam. Die heeft een aantal fraaie grafieken geproduceerd over de prijsontwikkeling van solar, wind en opslag.

In die grafieken zie ik geen enkele ontwikkeling die wijst op gratis energie. De prijzen die genoemd worden zijn gebaseerd op zeer zon- of windrijke locaties. En ook al zal alles dalen naar rond de drie-vier cent dan benadert die nog altijd de huidige prijs van kolenstroom. Daar moeten de kosten van infrastructuur en opslag nog aan toegevoegd worden. Ook die laatste maakt een opmerkelijke ontwikkeling door. Je elektriciteit straks opslaan voor rond de 6 cent per cyclus maakt een batterij op alle niveaus uitermate lucratief. Vooral als die batterij bij productie overcapaciteit wordt geladen. Die 6 cent betaal ik echter altijd. Daarnaast moeten er apparaten aangeschaft worden waarmee elektriciteit omgezet kan worden naar warmte of beweging. Door daar elektriciteit voor in te zetten gaan we er meer van gebruiken. Meer gebruik van goedkope elektriciteit leidt uiteindelijk per saldo toch tot een flinke rekening. Kijk maar naar Frankrijk waar elektriciteit extreem goedkoop is maar de energierekening niet verschilt met die van Nederlandse huishoudens.

Als laatste is er nog de vraag tegen welke prijs elektriciteit in de toekomst vanuit centrale voorzieningen geleverd gaat worden. Kolenstroom is ook extreem goedkoop maar op stopcontactniveau merken we daar weinig van. De opslagen voor transportkosten, infrastructuur en belastingen zie ik niet snel verdwijnen. Ook bij de invoer van flexibele tarieven zullen die een rol blijven spelen.

We zijn nog ver af van gratis energie.