SPREEKTEKST BIJZONDERE PROCEDURE 2e KAMER

Op 29 april waren Jan Rotmans en ik door de 2e kamerleden Eric Smaling (SP) en Stientje Veldhoven (D66) uitgenodigd om aan geïnteresseerd kamerleden het e.e.a. te vertellen over de energietransitie in het algemeen met een verbijzonderingsslag naar de gebouwde omgeving. Alhoewel ik zelden mijn tekst uitschrijf leek me dat in dit geval wel handig. Ik heb deze tekst niet letterlijk aangehouden maar inhoudelijk was dit wel de kern. Verder een paar gebruikte dia’s toegevoegd.

In dit verhaal wil ik u graag meenemen in de toekomst van Energiebesparing. Als voorbeeld dient de Stroomversnelling. Een programma waarbinnen 6 woningcorporaties en 4 grote bouwers hebben afgesproken om 11.000 woningen te renoveren naar het niveau NulOpDeMeter (NOM) met de belofte om binnen 5 jaar op te schalen naar 111.000 woningen. NOM woningen zijn woningen die over een heel jaar evenveel energie opwekken als dat ze gebruiken. De Stroomversnelling is geïnitieerd door het Energiesprong programma, een programma dat al 5 jaar in de lucht is met de opdracht om de condities te creëren waarmee we grote sprongen kunnen maken bij het verduurzamen van de gebouwde omgeving. Energiesprong heeft de afgelopen jaren geëxperimenteerd en ontdekt dat er veel stoplichten gelijktijdig op groen moeten om een energie-neutrale gebouwde omgeving te hebben in 2050.

Besparen is een onderwerp dat hier niet zoveel ter sprake komt. U bent als commissie immers vooral bezig met de centrale energievoorziening. Besparing is iets voor een andere commissie en wordt gezien als een niche binnen het totale energievraagstuk. Dat is echter een misrekening. De energietransitie in de gebouwde omgeving, goed voor 1/3 van de totale energiebehoefte, gaat niet over zonnepanelen en windmolens maar over warmte. Die warmtevraag is rechtstreeks gekoppeld aan de vraag naar gas. Effectieve alternatieven voor gas kunnen heel snel gerealiseerd worden door in te zetten op radicale besparing. Ik durf daarbij zover te gaan dat u over besparing zou moeten spreken alsof het een alternatieve energiebron betreft. Een ambitieus energiebesparingsdoel werpt namelijk een heel ander licht op de vraagstukken die spelen rondom de centrale energievoorziening.

We moeten bij radicale energiebesparing niet denken aan vervangen van glas, vullen van spouwmuren of het ophangen van een HR-ketel. Met dit soort maatregelen hebben we in 2050 amper 125 PJ bespaard van de 917 PJ waarvoor de Gebouwde omgeving staat. Een hoeveelheid energie die gelijk staat aan 144 windmolens van 2MW per gemeente in Nederland.

We moeten in één keer grote stappen zetten. Niet alleen vanuit de noodzaak maar ook omdat er gewoon een businesscase van is te maken. Op dit moment doen we dit soort renovaties met een sluitende businesscase voor woningcorporaties. Daar speelt een aanpassing van huurwetgeving waarmee de corporaties de vermeden energierekening kunnen optellen bij de huur, zonder gevolgen voor huurtoeslag, een belangrijke rol in. De verwachting is dat deze wet één dezer dagen naar de 2^e kamer wordt gestuurd. Maar misschien wel het allerbelangrijkste is de adaptatiesnelheid van bewoners. Een oplossing waarbij de woonkosten voor en na de renovatie hetzelfde blijven met als benefits een betere, gezondere en meer comfortabele woning blijkt nu al een no-brainer in de praktijk.

We springen daarmee in één keer over het gedoe van de kleine stapjes heen en overschrijden daarmee een systeemgrens die aanbieders dwingt om vanuit andere perspectieven naar het vraagstuk te kijken, dat lokt ongekende innovaties uit.

De Nederlandse consumenten hebben per jaar 13 miljard euro over voor energie. Een bedrag dat ieder jaar per incasso verdwijnt vanuit het woondomein naar het energiedomein. Dat is groot geld. Dat is geld waarmee we de verduurzaming van de gebouwde omgeving kunnen betalen. Geld waarmee de bouwsector de grootste concurrent van het energiebedrijf kan worden. Zij leveren namelijk bespaarde energie, één van de meest duurzame energiesoorten er bestaat. De gemiddelde energierekening in Nederland heeft een investeringswaarde van 45.000 euro. Dat is domweg het bedrag dat iemand kan lenen die dit bedrag maandelijks bespaard en betaald aan de bank in de vorm van een hypotheek. Onderzoek uitgewezen dat zo’n 50 tot 70% van dat bedrag kan worden beschouwd als toegenomen waarde.

Een belangrijk gegeven voor de banken waarmee we samenwerken aan financiële producten voor deze oplossingen. Dat is dus ook de innovatielat die we hebben neergelegd bij de bouwsector. Want voor dat bedrag kan de bouwsector het nu nog niet verkopen aan de consument. Die slag kunnen we pas maken als er schaal gaat ontstaan. Als na de eerste innovatieslagen industrieel opgeschaald gaat worden. De bouw maakt die slag nu. Zij hebben ontdekt dat ze aanzienlijk betere spullen kunnen maken voor aanzienlijk lagere prijzen met gegarandeerd prestatie.

De innovatieslag die de bouw kan en moet maken wil ik graag illustreren met dit plaatje.Ze weten wat ze moeten maken maar zijn nog lang niet op het niveau van slimme, geïntegreerde oplossingen die industrieel opgeschaald kunnen worden.

Het is nu zaak dat de bespaarde energierekening makkelijk kan worden omgeruild voor zo’n renovatie. De discussie met het Nibud om een bespaarde e-rekening te zien als loan to income verlopen nogal moeizaam en zouden een impuls kunnen gebruiken.

De NOM woningen zijn over het algemeen gasloze woningen. Gasloze oplossingen zijn lastig te realiseren, maar het is juist weer één van die systeemgrenzen die we overschrijden om ongekende innovaties uit te lokken in de bouwsector.

We kunnen nu een woning in 1 dag volledig onafhankelijk maken van gas en voorzien van 100% duurzame energie. Een klein zij-spoortje maar niet geheel onbelangrijk vanuit het perspectief van uw portefeuille: ik ben op dit moment ook betrokken bij de versterkingsopgave in Groningen. Een make-over van een woning met behulp van een schilrenovatie kan namelijk ook op een relatief simpele manier gecombineerd worden met versterking. Denkt u daarbij aan een soort exo-skelet die in de gevel wordt geïntegreerd. Een fantastisch idee om naast een versterkte woning de Groningers ook snel van het gas af te helpen en de energierekening fors te decimeren.

Er zijn echter nog wel enkele barrières te overwinnen:

Zo zijn we naar verwachting tot 2020 nog afhankelijk van salderen. Daarna hebben we opslagtechnieken en micro-grids zover doorontwikkeld dat salderen volledig afgeschaft kan worden. Voor het vertrouwen in deze route hebben we dus een robuuste overgangsregeling nodig die de zekerheid van een sluitende businesscase versterkt. Daarmee hoeven we niet te wachten tot 2020. Een helder signaal over het einde van salderen gekoppeld aan de belofte van een goede overgangsregeling kan een enorme boost geven aan de acceptatie van NulOpDeMeter oplossingen. Ik adviseer om daar zeker niet mee te wachten tot 2017.

Besparing kan op de lange termijn een forse impact hebben op de inkomsten uit energiebelasting. Nou is e-belasting volgens mij sowieso een issue wat opgelost moet worden. De overgang naar een duurzaam energiesysteem wordt nu teveel belemmerd door de angst van verminderde inkomsten. Aangezien de toekomst van energie steeds meer verschuift naar decentraal is aanpassing van het fiscale stelsel rondom energiebelasting onontkoombaar en kunnen we dat beter zo snel als mogelijk een plek geven in het nieuwe belastingplan. Het blijft raar dat we windenergie met een prijs van 9 cent onrendabel noemen als de consument bereid is er 22 cent voor te betalen. Daarbij wil ik nog opmerken dat de grootschalige aanpak van de bestaande gebouwde omgeving ook structurele inkomsten met zich meebrengt.

Van iedere euro bouwomzet komt er 41% aan belasting (loon, VPB en BTW) in de schatkist terecht. Jaarlijks 10 miljard additioneel besteden aan besparing komt al heel dicht in de buurt van de verliezen op de E-belasting! We kunnen de komende tijd een verhoging van onze energierekeningen verwachten ten gevolge van de e-akkoord afspraken. In het kader van besparing zou het goed zijn die opslagen te koppelen aan de variabele tarieven. Dat draagt bij aan de businesscase van radicale besparing.

U heeft een tijdje geleden de warmtevisie van Minister Kamp ontvangen. Ik wil daar niet heel diep op ingaan maar u begrijpt dat een businesscase die gebaseerd is op zo min mogelijk energieverbruik wel eens contrair kan zijn op een businesscase die uitgaat van zoveel mogelijk energieverbruik. Een pervers voorbeeld daarvan vinden we in Nijmegen waar voor een nieuwbouwwijk een warmtenet is aangelegd. Door de aansluitplicht is het niet mogelijk om NOM nieuwbouwwoningen te bouwen. Woningen die slechts 10 duizend euro meer kosten maar de energierekening voor de bewoner volledig elimineert. Een aansluitplicht voor warmte raad ik in het kader van deze ontwikkelingen dan ook ten zeerste af.

Als laatste wil ik het met u hebben over de wet Stroom. Binnen de Stroomversnelling wordt nu volop geëxperimenteerd met opslag en gelijkstroomoplossingen in de woning. Dat zouden we nu willen opschalen naar een microgrid in combinatie met een buurtbatterij. Dit soort kleinschalige microgrids zijn de toekomst van ons energiesysteem. Het experimenteer artikel in de nieuwe wet Stroom is echter omgeven van de voorwaarden en uitsluitingen. Het administratief optuigen van experimenten zou ook geen recht doen aan de snelle technologische ontwikkelingen die nu plaatsvinden. Ik pleit er daarom voor om naast experimenteerruimte ook de mogelijkheid te openen om experimenteerzones in te richten waar, zonder administratieve lasten en met instemming van de betrokken burgers, gezocht kan worden naar de meest optimale inrichting van ons toekomstige lokale energiesysteem.

Ik wil het hier voorlopig maar even bij houden. Misschien is de belangrijkste boodschap wel dat de discussie over het energiesysteem niet los kan worden gezien van de besparingsopgave. Daarnaast ontbreekt een concreet besparingsdoel. Zet die eens op 70% en creëer daaromheen de condities waarmee de markt die ambities kan waarmaken.

PRESENTATIE JAN ROTMANS