VOOR ECHTE TRANSITIE FACILITEER JE GROTE SPRONGEN?

Wind, Gas en Groningen domineren op dit moment het debat over de toekomst van de Nederlandse energiebronnen.  Het gemak waarmee gas-reductie echter wordt geassocieerd met windenergie maakt pijnlijk duidelijk dat maar weinig mensen weten waar de prioriteiten moeten liggen. Laat ik het even heel duidelijk maken. Voor de compensatie van één kubieke-meter gas moet een windmolen 10 kWh stroom leveren. Consequentie: om het gemiddeld gasverbruik van een slecht geïsoleerde woning op te wekken moet er 20.000 kWh stroom geleverd worden, dat is bijna zeven keer zoveel als uw apparaten in huis gebruiken. Om de gasvraag te reduceren naar nul zouden we al snel 75 windmolens per gemeente nodig hebben. Hoe efficiënt en goedkoop zon en wind op termijn ook worden het zal nog even duren voordat we met een factor tien omlaag gaan. Een all-electric-world is echter zeker mogelijk en ook zeer wenselijk. Maar die droom kan niet worden gerealiseerd zonder forse beperking van de warmtevraag. Met die opgave is het programma Energiesprong de afgelopen vier jaar aan het experimenteren geslagen. De belangrijkste conclusie is in ieder geval dat we er met spouwuren vullen en dubbel glas plaatsen niet komen. Ook nobele inspanningen om het bewonersgedrag te beïnvloeden zullen teleurstellend aflopen.

Om de gasvraag te reduceren naar nul zouden we al snel 75 windmolens per gemeente nodig hebben

Afgelopen donderdag bezocht minister Blok het eerste prototype van een “nul op de meter” woning die is gerealiseerd binnen de Stroomversnelling. Dit initiatief van zes corporaties en vier bouwpartijen maakt duidelijk dat het mogelijk is om een fors deel van de Nederlandse woningvoorraad te verduurzamen naar het niveau “nul op de meter” zonder consequenties voor de portemonnee van de bewoner en met een sluitende businesscase voor de woningeigenaar. Voor corporaties zijn de condities aanwezig om grootschalig aan de slag te gaan. Voor de particuliere woningeigenaren moeten er nog een aantal condities worden gecreëerd.

Tijdens het bezoek van Blok heb ik hem de volgende inzichten meegegeven die het mogelijk maken dat ook particulieren hun woning kunnen vernieuwen naar het niveau “nul op de meter”.

1)    Creëer een betrouwbaar lange termijn salderingsbeleid voor decentraal opgewekte energie  op of nabij woningen.

Investeringen in “nul op de meter” renovaties zijn lange termijn investeringen. Deze worden terug verdiend door het wegvallen van de energierekening.  De opwekking van duurzame energie op of nabij de woning is een integraal onderdeel van de “nul op de meter” propositie. De huidige salderingsregels zijn geschikt, echter er is weinig maatschappelijk vertrouwen dat deze op een termijn van 15 to 20 jaar zullen blijven gelden voor de woningen die nu aangepakt worden. Men verwacht dat de overheid de afname van energiebelasting inkomsten niet zal kunnen dragen. Dat remt de investeringsbereidheid. De verwachting is dat woningen op termijn over technologie kunnen beschikken die ze niet meer afhankelijk maakt van het huidige salderingsbeleid.

Een betrouwbaar beleid zal leiden tot meer “nul op de meter” renovaties. Deze investeringen brengen een grote maatschappelijke meerwaarde. In financiële zin overtreffen belastingen op bouwomzet de gederfde energiebelasting. In sociale zin worden de woonlasten stabiel, knappen woningen op en worden we veel minder afhankelijk van fossiele bronnen.

2)    Creëer extra hypotheekruimte voor “Nul op de meter” woningen

De hypotheek is de meest effectieve manier om grote woning-gerelateerde investeringen te financieren, de rente lasten zijn laag en de afschrijftermijn lang en in lijn met de levensduur van de investering. Op het merendeel van de woningen rust al een hypotheek dus een particulier kan bij zijn bestaande bank deze lening arrangeren. Daarnaast zijn er positieve waarde-effecten voor het verduurzaamde deel van de woningvoorraad. De servicekosten regeling die nu wordt uitgewerkt voor de Stroomversnelling  stelt woningbouwcorporaties in staat de energielast van hun huurders om te zetten in een “nul op de meter” renovatie. Particuliere eigenaren kunnen een zelfde energielast / kapitaallast omzetting realiseren via de hypotheek. Vooral in wijken waar de afgelopen tien jaar veel woningen zijn uitgepond door corporaties dreigt een leefbaarheidsprobleem omdat er geen geld is voor het noodzakelijke onderhoud en verbetering. Door de energierekening in te zetten voor onderhoud waarin de verduurzaming is verdisconteerd verbetert ook de kwaliteit van de woningvoorraad in dat soort gebieden wat een impuls betekent voor de leefbaarheid van wijken en buurten.

De hypotheek is de meest effectieve manier om grote woning-gerelateerde investeringen te financieren

Meer hypotheekruimte voor “nul op de meter” oplossingen en de banksector uitdagen om de noodzakelijke hypotheekproducten te ontwikkelen zijn de uitdagingen voor de komende periode.

3)    Veranker de grote stappen in het beleid

Grote stappen hebben een aantal significante voordelen ten opzichte van de gangbare labelbenadering. Zo is het noodzakelijk dat er voor het behalen van een rendabele businesscase blijvend wordt geïnnoveerd door de bouwindustrie. In plaats van capaciteitsleverancier worden ze leverancier van gewilde oplossingen. Een professionele bouwindustrie met hoogstaande technologische kennis wordt op die manier ook een exportproduct voor Nederland.

Het is daarnaast aanzienlijk makkelijker om garantie te geven op een nul-resultaat van de meter achter de voordeur, dan een garantie op gebruiksafhankelijke effecten van labelstapjes. Een innoverende bouwindustrie ervaart de inzet van fondsen en subsidies eerder als een last dan als een lust. Subsidies kunnen, daar waar nodig, veel gerichter ingezet worden voor de doorontwikkeling van specifieke nieuwe technologie, welke in dienst staat van het woonplezier van de consument.

Een innoverende bouwindustrie ervaart de inzet van fondsen en subsidies eerder als een last dan als een lust

4)    Minder inkomsten van gasbaten en energiebelasting moeten niet remmen

Problemen in Groningen, de eindigheid van gasbronnen en een nieuwe heroriëntatie op de noodzaak van energiebelasting nopen tot een transformatie van de rijksbegroting. Binnen 20 jaar zal er een andere inkomstenbron gevonden moeten worden voor de ca. 18 miljard inkomsten uit gasbaten en energiebelasting. Dat maakt het makkelijker om condities te creëren waarmee de transitie wordt versneld zonder bijdragen door de overheid. Afschaffing van subsidies inclusief SDE+ ligt daarmee in het verschiet. Daar staat tegenover dat 41% van de bouwomzet als belasting naar de staatskas vloeit. Wanneer de transitie plaatsvindt in het beoogde tempo van 20 jaar gaat het al snel over een bedrag van zo’n 6 miljard euro per jaar.

5)    Focus het energiebeleid op de warmtevraag i.p.v. elektriciteitsvraag

Slechts 23% van het energieverbruik van een gemiddelde woning betreft elektriciteit. Desalniettemin wordt in het energiedebat het accent vooral gelegd op de elektriciteitsvraag.  De warmtevraag is echter het issue voor de gebouwde omgeving. Om de geldstroom uit de energierekeningen, zo’n 13 miljard euro per jaar, in te kunnen zetten voor slimme financieringen is vergaande vraagreductie noodzakelijk. Die vraagreductie is bouwomzet. Er ligt de komende 20 jaar zo’n 300 miljard euro bouwomzet te wachten op de Nederlandse bouwindustrie mits er op een slimme manier condities worden gecreëerd. Daarmee wordt de bouwindustrie de grootste concurrent van het traditionele energiebedrijf. Zij leveren immers de meest duurzame energie; bespaarde energie

de bouwindustrie wordt de grootste concurrent van het traditionele energiebedrijf

Jan Willem van de Groep is programmaregisseur van Energiesprongen bedenker en initiator van de Stroomversnelling. Energiesprong is een innovatie- en transitieprogramma wat zich richt op de snelle verduurzaming van de gebouwde omgeving. In opdracht van het ministerie van BZK wordt gezocht naar de condities die nodig zijn om grote stappen te maken in de verduurzamingsopgave. Energiesprong daagt vooral de bouwsector uit tot radicale innovatie maar probeert tegelijkertijd ook vernieuwing te forceren bij banken, gebouweigenaren en belemmerende instituties. 

Deze blog werd eerder gepubliceerd in digitale editie van de Cobouw